ΑΧΕΛΟΟΣ Ο ΘΕΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ
- 21/1/2014
Ο ποταμός Αχελώος έδωσε και συνεχίζει να δίδει μέσω μιας μακράς σειράς αποφάσεων που αφορούν στη διαχείρισή του το έναυσμα για έντονο προβληματισμό πάνω στη διαχείριση των υδατικών πόρων και στην αντιμετώπιση του «θεού Ποταμού» από τη νομολογία καθώς στη χώρα μας το ζήτημα των υδάτων δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο.
Από τον Όμηρο (ανώτερος του οποίου ήταν μόνον ο Δίας) μέχρι της μέρες μας ο Αχελώος παραμένει πρωτότοκος γιός του Ωκεανού και της Τηθείος (κατά τον Ησίοδο), τέκνο του ποταμού Τιτάνα, μυθικός ήρωας και ορμητικός αγωνιστής που αναδεικνύει ότι η λειψυδρία στον ελλαδικό χώρο είναι παλιά όσο και οι πηγές που έχουμε γι’αυτόν. Ο Αχελώος ήταν πάντα ένας όμορφος ποταμός.
Tο 1803, ο S.L.S. Bartholdy γράφει στις "Tαξιδιωτικές Εντυπώσεις" του: "Aνάμεσα στα πλέον ξακουστά ποτάμια της Eλλάδας, ελάχιστα απ' αυτά είναι πράγματι ωραία, γιατί, πρωτίστως, σε πολλά μέρη, οι όχθες είναι γυμνές χωρίς καθόλου πρασινάδα. O Aχελώος, είναι ο μόνος ο οποίος, με το πλάτος του και την ορμητικότητά του, παρουσιάζει ένα θέαμα επιβλητικό. H κοίτη στην οποία κυλά τα νερά του μπορεί, στις εποχές των βροχών, να φτάνει σε πλάτος το ένα τέταρτο του γερμανικού μιλίου. Tο χρώμα του είναι ασπριδερό και τα αφρισμένα νερά του μοιάζουν σαν να τους έριξαν μέσα κιμωλία - από εδώ προήλθε και το όνομα που έχει σήμερα: Aσπροπόταμος".
Ο ποταμός Αχελώος πηγάζει σε υψόμετρο 2.000 μ. από τις νότιες πλαγιές του όρους Λάκμος (Περιστέρι) στην οροσειρά της Πίνδου, στην περιοχή του Μετσόβου. Οριοθετεί την Ήπειρο από τη Θεσσαλία και διασχίζοντας τους ορεινούς όγκους της νότιας Πίνδου και της δυτικής Ρούμελης εκβάλλει στα νότια των Eχινάδων νήσων στο Ιόνιο πέλαγος. Κατά τη διαδρομή του προς νότο εμπλουτίζεται με τα νερά πλήθους παραπόταμων όπως ο Ταυρωπός, ο Αγραφιώτης και ο Τρικεριώτης.
Το μήκος του ποταμού ξεπερνά τα 220 χλμ. και το πλάτος του στο μέγιστο σημείο του φθάνει τα 90 μέτρα. Η λεκάνη απορροής του έχει συνολική έκταση 5.000 km2 κι αποτελεί ένα σημαντικό ποτάμιο οικοσύστημα με μοναδικά φυσικά τοπία, από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του, περιλαμβάνοντας σπάνια φυτικά και ζωικά είδη, ανάμεσά τους αρκούδες, λύκους, ζαρκάδια, αγριόγιδα, γύπες και αετούς. Η κοιλάδα του Αχελώου (GR 2110005) εντάσσεται στο δίκτυο «NATURA 2000» και το σύμπλεγμα των εκβολών του Αχελώου μαζί με τις λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου-Αιτωλικού ως περιοχές μεγάλης οικολογικής και αισθητικής αξίας προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR.
Στις όχθες του αναπτύχθηκαν από την αρχαιότητα πλήθος πολιτισμοί που τα ίχνη τους, όπως φρούρια, οικισμοί, πλακόστρωτα μονοπάτια, πέτρινα τοξωτά γεφύρια, σώζονται μέχρι σήμερα. Η περιοχή που διαρρέει στον άνω ρου του αποτέλεσε εστία ενός ορεινού πολιτισμού και καταφύγιο ανυπότακτων και εξεγερμένων με μεγάλη ιστορία από την εποχή των κλεφτών και των αρματολών μέχρι και την εποχή της αντίστασης στην κατοχή και του εμφύλιου πολέμου. Tα παλιότερα χρόνια, ο Aσπροπόταμος κατέβαινε ασυγκράτητος από την οροσειρά της Πίνδου φθάνοντας ανεμπόδιστος μέχρι το δέλτα των εκβολών του και τις λιμνοθάλασσες στις ακτές του Ιονίου.
Στην αρχαιότητα λατρευόταν ως θεός, ιδιαίτερα από τους Αιτωλούς και τους Ακαρνάνες που κατοικούσαν την Παραχελωίτιδα γη. Στην αρχαία Ακαρνανία γίνονταν αγώνες προς τιμήν του ενώ οι παλιότερες σωζόμενες παραστάσεις του θεού Αχελώου φθάνουν μέχρι και τον 6ο αι. π.Χ. Με την μορφή ανθρωπόμορφου ταύρου παρίσταναν την ορμητικότητά του και με τη μορφή δράκου τον ελικοειδή ρου των νερών του. Κατά τη μυθολογία ο Αχελώος θεωρείτο ο σπουδαιότερος ποτάμιος θεός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, πατέρας των Νυμφών και των Σειρήνων, γεννήτορας όλων των ρεόντων υδάτων και των πηγών. Στην ομηρική Iλιάδα, ανώτερος σε δύναμη του θεϊκού Aχελώου θεωρείτο μόνο ο Δίας.
Ο γνωστότερος και πιο διαδεδομένος μύθος στην αρχαία μυθολογία και τέχνη αναφέρεται στην αναμέτρηση του ποτάμιου θεού Αχελώου με τον ημίθεο Ηρακλή για χάρη της Δηιάνειρας, κόρης του βασιλιά της Καλυδώνας, Οινέα. Ο Hρακλής νίκησε τελικά τον Aχελώο-ταύρο, αφού του έσπασε το ένα κέρατο και τον έριξε στο χώμα. O Ηρακλής επέστρεψε στον Aχελώο το σπασμένο κέρατο, κι αυτός σαν αντάλλαγμα του έδωσε το Kέρας της Aμάλθειας που ήταν πηγή αφθονίας και γονιμότητας. Σύμφωνα με την ερμηνεία του μύθου, κυρίως από τον Στράβωνα και τον Διόδωρο, η νίκη του Ηρακλή συνδέεται με την κατασκευή αντιπλημμυρικών και αποστραγγιστικών έργων στην Παραχελωίτιδα περιοχή και το Κέρας της Αμάλθειας συμβολίζει τη γόνιμη γη που προήλθε από την κατασκευή των έργων αυτών. Η ερμηνεία του μύθου αναδεικνύει την ιστορική συνεκτικότητα του χθες και του σήμερα που διαρκεί αιώνες.
Ένα από τα κατορθώματα του Ηρακλή ήταν η νίκη του στην πάλη με τον ποταμό Αχελώο. Αιτία της μάχης αυτής ήταν η Δηϊάνειρα, την οποία είχε ζητήσει σε γάμο ο ποταμός, ενώ ο αδερφός της ο Μελέαγρος είχε δώσει εντολή στον Ηρακλή να την παντρευτεί αυτός. H πάλη του ημίθεου με τον ποταμό υποδηλώνει την αρχέγονη σημασία του ποταμού για τον άνθρωπο και την, εκ του λόγου αυτού, «θέωση» του φυσικού στοιχείου για τον εξευμενισμό του και τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τη δύναμη της φύσης .
Ο Αχελώος στην αρχαιότητα παριστάνεται με τρεις μορφές: είτε ως ταύρος, είτε ως φίδι, είτε ως άνθρωπος με κεφάλι ταύρου. Στη μάχη απεικονίζεται με τη μορφή ταύρου και θρυλείται ότι ο Ηρακλής κατάφερε να του σπάσει το ένα κέρατο και να τον νικήσει. Για να το πάρει πίσω ο Αχελώος, σύμφωνα με το μύθο, πρόσφερε στον Ηρακλή το Κέρας της Αμαλθείας, το οποίο ο τελευταίος το χάρισε στους Καλυδώνιους. Η συναλλαγή αυτή και η προσφορά του κέρατος της Αμάλθειας υποδηλώνει τους συμβιβασμούς σε σχέση με τη διαχείριση των φυσικών στοιχείων, έστω και αν αντιμετωπίζονται ως θεϊκά, για την πρόοδο της ιστορίας.
Τόσο σε επίπεδο συμβολισμών, όσο και σε επίπεδο ιστορικό, οι εξελίξεις με αφορμή την τύχη του «θεού ποταμού» στην σύγχρονη Ελλάδα, επιτρέπουν την ανάπτυξη συλλογισμών και προβληματισμών από τη θεωρία μέσα από την μελέτη της πρόσφατης νομολογίας του ΣτΕ, αλλά και την προσέγγιση της ερμηνείας του Συντάγματος και ιδίως του άρθρου 24 του Συντάγματος αυτού υπό το πρίσμα των συμβολισμών αυτών.
Γνώριζαν τάχα οι μυθοπλάστες της αρχαιότητας σε ποιο βαθμό θα όριζε ο Αχελώος το πεπρωμένο της σύγχρονης Ελλάδας του τέλους του 20ου αιώνα ? Είναι βέβαιο πώς όχι. Θα γνώριζαν όμως σίγουρα και εκείνοι τη σημασία των υδάτινων πόρων για την ιστορία και την οικονομία ενός τόπου.
Η εκτροπή του ποταμού Αχελώου παρακολούθησε στα τελευταία χρόνια την εξέλιξη της νομοθεσίας των υδάτινων πόρων
Το περιεχόμενο του νομοθετικού πλαισίου των υδάτινων πόρων καθορίστηκε αρχικά σε διεθνές επίπεδο. Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τα νερά που υπογράφηκε το 1968 στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης έθεσε για πρώτη φορά τις γενικές αρχές της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων, αναδεικνύοντας τη σημασία της ποιοτικής διάστασης των υδάτων, το χαρακτήρα του νερού ως κοινού οικολογικού αγαθού του οποίου η χρήση πρέπει να είναι λελογισμένη και ισοδίκαιη κ.λπ. Παράλληλα, εξεδόθησαν μια σειρά κοινοτικών οδηγιών σχετικά με την ποιότητα και την ποσότητα των επιφανειακών και υπογείων υδάτων.
Στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια για νομοθετική ρύθμιση της διαχείρισης των υδατικών πόρων έγινε με το ν. 1650/1986, στο άρθρο 9 του οποίου ορίζεται ότι με πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου καθορίζονται οι τιμές των παραμέτρων ποιότητας νερών και οι μέθοδοι δειγματοληψίας και ανάλυσης αυτών των παραμέτρων. Στο άρθρο 10 του ιδίου νόμου προβλέπεται ότι με κοινή υπουργική απόφαση επιβάλλονται σε υφιστάμενα ή σε νέα έργα και δραστηριότητες, καθώς και σε κάθε άλλη δραστηριότητα που είναι πιθανό να υποβαθμίσει τα νερά, κατά κατηγορία και περιοχή, περιορισμοί και μέτρα για την προστασία τους. Βάσει δε των εξουσιοδοτικών αυτών διατάξεων εξεδόθησαν υπουργικές αποφάσεις που ενσωμάτωσαν τις προαναφερθείσες κοινοτικές οδηγίες.
Ένα χρόνο αργότερα, δημοσιεύθηκε ο ν. 1739/1987 , που αποτέλεσε την πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια θεσπίσεως ενός συστήματος ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων (παρακάτω ΙΙ). Στο νόμο αυτό γίνεται μια σοβαρή και ολοκληρωμένη προσπάθεια να ενταχθεί η διαχείριση των υδατικών πόρων στον συνολικό αναπτυξιακό προγραμματισμό της χώρας, χωρίς όμως να παραμελείται και η περιβαλλοντική της διάσταση. Όπως όμως προαναφέρθηκε, τα τελευταία χρόνια έχουν ανακύψει τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο σοβαρά προβλήματα σχετικά με τους υπάρχοντες υδατικούς πόρους, με αποτέλεσμα η οικονομική τους εκμετάλλευση να περάσει σε δεύτερη μοίρα και να στραφεί η προσοχή στην προστασία τους και την διατήρησή τους (παρακάτω ΙΙΙ). Η αλλαγή αυτή αποτυπώθηκε νομοθετικά κατ’ αρχάς στο πλαίσιο του κοινοτικού δικαίου με την έκδοση της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τα ύδατα, η οποία στην συνέχεια ενσωματώθηκε στο εσωτερικό δίκαιο με το ν. 3199/2003. Παρ’ όλες τις προαναφερθείσες ιδιαιτερότητες της χώρας μας σχετικά με την διαχείριση των υδατικών πόρων, η Ελλάδα φάνηκε συνεπής στις κοινοτικές υποχρεώσεις της και ενσωμάτωσε έγκαιρα την οδηγία 2000/60 με το ν. 3199/2003.
Με τον νέο νόμο η γενική αρμοδιότητα για την διαχείριση των υδατικών πόρων περνάει από το Υπουργείο Ανάπτυξης στο ΥΠΕΧΩΔΕ, επαναλαμβάνεται η υποχρέωση έκδοσης αδείας για κάθε έργο αξιοποίησης υδατικών πόρων και προβλέπεται η ουσιαστική συμμετοχή του κοινού στις διαδικασίες προστασίας και διαχείρισης των υδάτων και ιδίως στη διαδικασία εκπόνησης, ενημέρωσης και αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης. Κατά τα λοιπά, ο νέος νόμος παραπέμπει στην έκδοση εκτελεστικών πράξεων, προκειμένου να μεταφερθούν και οι υπόλοιπες απαιτήσεις τις οδηγίας.
Γενικά, ο ν. 3199/2003 ενσωματώνει στο εσωτερικό δίκαιο κάποιες μόνο από τις ρυθμίσεις της οδηγίας και αυτές όχι στο σύνολό τους, γεγονός που τον καθιστά ανακόλουθο και αποσπασματικό και δημιουργεί προβλήματα κατά την εφαρμογή του τόσο σε σχέση με τις απαιτήσεις του κοινοτικού δικαίου όσο και σε σχέση με τις ήδη υπάρχουσες ρυθμίσεις του εσωτερικού δικαίου και ιδίως με τις διατάξεις του ν. 1739/1987.
Η ανεπάρκεια του νέου νόμου σε σχέση με τις απαιτήσεις του κοινοτικού δικαίου δεν άργησε να φανεί. Ύστερα από αυτεπάγγελτη έρευνα, η Επιτροπή εξέδωσε την υπ’ αριθμ. 2005/2226 αιτιολογημένη γνώμη της σύμφωνα με την οποία ο ν. 3199/2003 ενσωμάτωσε πλημμελώς την Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στο ελληνικό εσωτερικό δίκαιο, μεταξύ άλλων, διότι: α) παρέλειψε να μεταφέρει μια σειρά σημαντικών για την εφαρμογή της οδηγίας ορισμών, β) παρέλειψε να μεταφέρει τους προβλεπόμενους από την οδηγία περιβαλλοντικούς στόχους, γ) δεν έχουν εκδοθεί οι αναγκαίες εκτελεστικές διατάξεις για τον καθορισμό των χαρακτηριστικών της περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού, για την ανάκτηση κόστους για υπηρεσίες ύδατος και για τον αναλυτικό καθορισμό του περιεχομένου των προγραμμάτων μέτρων και των σχεδίων διαχείρισης, και δ) δεν έχει προβλεφθεί ολοκληρωμένη διαδικασία ενημέρωσης και διαβούλευσης για το σχέδιο διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού.
Με την απόφαση 1688/2005 του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώθηκε και η επόμενη σειρά υπουργικών αποφάσεων έγκρισης περιβαλλοντικών όρων του έργου της Εκτροπής του Αχελώου. Με την απόφαση αυτή κρίθηκε, βάσει των τότε ισχυουσών διατάξεων του νόμου 1739/1987 (ΦΕΚ Α΄ 201/20.11.1987) και της οδηγίας 2000/60, ότι, σύμφωνα με την αρχή της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων, η εκτέλεση έργου αξιοποίησης υδάτινων πόρων επιτρέπεται μόνον εφόσον αυτό εντάσσεται σε πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης υδάτινων πόρων. Πλην όμως, τα επίμαχα έργα ουδέποτε εντάχθηκαν σε πρόγραμμα διαχείρισης υδάτινων πόρων, το οποίο άλλωστε δεν είχε καταρτισθεί. Συνεπεία της εν λόγω ακυρωτικής αποφάσεως, το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε επίσης, με την απόφαση 1186/2006, την απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος της 18ης Μαρτίου 2005, με την οποία εγκρίθηκε το αποτέλεσμα του διαγωνισμού για το έργο «Αποπεράτωση Φράγματος Συκιάς». Ως λύση στο ζήτημα εμφανίσθηκε νέα νομοθετική ρύθμιση τα 2006.
Εν συνεχεία, στις 2 Αυγούστου 2006, εκδόθηκε ο νόμος 3481/2006 (ΦΕΚ Α΄ 162/2.8.2006) του οποίου τα άρθρα 9 και 13, που αφορούσαν την έγκριση του επίμαχου στην κύρια δίκη σχεδίου, κατατέθηκαν στο ελληνικό κοινοβούλιο ως τροπολογία στις 6 Ιουλίου 2006. Κατά το άρθρο 9 του νόμου αυτού, έως την έγκριση του Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας του υδατικού δυναμικού της χώρας και των Σχεδίων Διαχείρισης των Περιφερειών, μπορούν να εγκρίνονται Σχέδια Διαχείρισης των υδάτων συγκεκριμένης λεκάνης απορροής ποταμού και επιτρέπεται η μεταφορά ύδατος σε άλλη λεκάνη, τα σχέδια δε αυτά, προκειμένου για έργα μεγάλης κλίμακας ή εθνικής σημασίας, εγκρίνονται με νόμο. Με το άρθρο 13 του νόμου 3481/2006, αφενός, τα συναφή με το επίμαχο σχέδιο έργα χαρακτηρίσθηκαν ως έργα μεγάλης κλίμακας και εθνικής σημασίας και, αφετέρου, εγκρίθηκε το Σχέδιο Διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών Αχελώου και Πηνειού, καθώς και οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή και λειτουργία των επίμαχων έργων.
Κατά το άρθρο 13, παράγραφος 4, του νόμου 3481/2006, επιτρέπεται, σύμφωνα με το σχέδιο διαχείρισης και τους περιβαλλοντικούς όρους που έχουν εγκριθεί κατά την παράγραφο 3, η λειτουργία ή η ολοκλήρωση της κατασκευής των δημοσίων έργων και των έργων της εταιρείας Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ), τα οποία δημοπρατήθηκαν και κατασκευάσθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο κατασκευής και αφορούν έργα εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία και έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Βάσει της τελευταίας αυτής διατάξεως, δόθηκε στην ανάδοχο εταιρεία εντολή να συνεχίσει τις εργασίες που είχαν διακοπεί μετά την έκδοση της αποφάσεως περί ακυρώσεως της αναθέσεως του έργου .
Ενοψει της τελευταίας αυτής διάταξης της παρ. 4 του άθρ. 13 του ν. 3481/2006 δόθηκε εντολή στον ανάδοχο να συνεχίσει τις εργασίες που είχαν διακοπεί προσωρινά μετά την ΣτΕ 1186/2006 ακυρωτική απόφαση.
Ο Αχελώος με την ΣτΕ 3053/2009 πήρε εισιτήριο για το ΔΕΕ με σειρά προδικαστικών ερωτημάτων. . Ταξίδεψε στο Λουξεμβούργο και μετά την απόφαση του ΔΕΕ C 43/10 που εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 2012 επέστρεψε στο Αρσάκειο όπου και παίχθηκε το τελευταίο επεισόδιο του έργου- συμβόλου της νεοελληνικής πραγματικότητας σε εποχές Μνημονίου και όταν τα ΚΠΣ ήταν πιά παρελθόν με την έκδοση της ΣτΕ 26/2014.
Το ταξείδι αυτό ολοκληρώθηκε με την έκδοση μιας απόφασης του ΔΕΕ που δημοσιεύουμε εδώ καθώς και με την επιστροφή στο ΣτΕ οπότε εκδόθηκε η απόφαση της Ολομέλειας 26/2014.
Τα Νομικά Νέα έχουν την τιμή και τη χαρά να δημοσιεύουν την απόφαση αυτή έγκαιρα και παράλληλα παραθέτουν στους αναγνώστες τους ένα μικρό αφιέρωμα για τη νομολογία αυτή ΕΔΩ
Καλή ανάγνωση!
- 21/1/2014Ο ποταμός Αχελώος έδωσε και συνεχίζει να δίδει μέσω μιας μακράς σειράς αποφάσεων που αφορούν στη διαχείρισή του το έναυσμα για έντονο προβληματισμό πάνω στη διαχείριση των υδατικών πόρων και στην αντιμετώπιση του «θεού Ποταμού» από τη νομολογία καθώς στη χώρα μας το ζήτημα των υδάτων δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο.
Από τον Όμηρο (ανώτερος του οποίου ήταν μόνον ο Δίας) μέχρι της μέρες μας ο Αχελώος παραμένει πρωτότοκος γιός του Ωκεανού και της Τηθείος (κατά τον Ησίοδο), τέκνο του ποταμού Τιτάνα, μυθικός ήρωας και ορμητικός αγωνιστής που αναδεικνύει ότι η λειψυδρία στον ελλαδικό χώρο είναι παλιά όσο και οι πηγές που έχουμε γι’αυτόν. Ο Αχελώος ήταν πάντα ένας όμορφος ποταμός.
Tο 1803, ο S.L.S. Bartholdy γράφει στις "Tαξιδιωτικές Εντυπώσεις" του: "Aνάμεσα στα πλέον ξακουστά ποτάμια της Eλλάδας, ελάχιστα απ' αυτά είναι πράγματι ωραία, γιατί, πρωτίστως, σε πολλά μέρη, οι όχθες είναι γυμνές χωρίς καθόλου πρασινάδα. O Aχελώος, είναι ο μόνος ο οποίος, με το πλάτος του και την ορμητικότητά του, παρουσιάζει ένα θέαμα επιβλητικό. H κοίτη στην οποία κυλά τα νερά του μπορεί, στις εποχές των βροχών, να φτάνει σε πλάτος το ένα τέταρτο του γερμανικού μιλίου. Tο χρώμα του είναι ασπριδερό και τα αφρισμένα νερά του μοιάζουν σαν να τους έριξαν μέσα κιμωλία - από εδώ προήλθε και το όνομα που έχει σήμερα: Aσπροπόταμος".
Ο ποταμός Αχελώος πηγάζει σε υψόμετρο 2.000 μ. από τις νότιες πλαγιές του όρους Λάκμος (Περιστέρι) στην οροσειρά της Πίνδου, στην περιοχή του Μετσόβου. Οριοθετεί την Ήπειρο από τη Θεσσαλία και διασχίζοντας τους ορεινούς όγκους της νότιας Πίνδου και της δυτικής Ρούμελης εκβάλλει στα νότια των Eχινάδων νήσων στο Ιόνιο πέλαγος. Κατά τη διαδρομή του προς νότο εμπλουτίζεται με τα νερά πλήθους παραπόταμων όπως ο Ταυρωπός, ο Αγραφιώτης και ο Τρικεριώτης.
Το μήκος του ποταμού ξεπερνά τα 220 χλμ. και το πλάτος του στο μέγιστο σημείο του φθάνει τα 90 μέτρα. Η λεκάνη απορροής του έχει συνολική έκταση 5.000 km2 κι αποτελεί ένα σημαντικό ποτάμιο οικοσύστημα με μοναδικά φυσικά τοπία, από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του, περιλαμβάνοντας σπάνια φυτικά και ζωικά είδη, ανάμεσά τους αρκούδες, λύκους, ζαρκάδια, αγριόγιδα, γύπες και αετούς. Η κοιλάδα του Αχελώου (GR 2110005) εντάσσεται στο δίκτυο «NATURA 2000» και το σύμπλεγμα των εκβολών του Αχελώου μαζί με τις λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου-Αιτωλικού ως περιοχές μεγάλης οικολογικής και αισθητικής αξίας προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR.
Στις όχθες του αναπτύχθηκαν από την αρχαιότητα πλήθος πολιτισμοί που τα ίχνη τους, όπως φρούρια, οικισμοί, πλακόστρωτα μονοπάτια, πέτρινα τοξωτά γεφύρια, σώζονται μέχρι σήμερα. Η περιοχή που διαρρέει στον άνω ρου του αποτέλεσε εστία ενός ορεινού πολιτισμού και καταφύγιο ανυπότακτων και εξεγερμένων με μεγάλη ιστορία από την εποχή των κλεφτών και των αρματολών μέχρι και την εποχή της αντίστασης στην κατοχή και του εμφύλιου πολέμου. Tα παλιότερα χρόνια, ο Aσπροπόταμος κατέβαινε ασυγκράτητος από την οροσειρά της Πίνδου φθάνοντας ανεμπόδιστος μέχρι το δέλτα των εκβολών του και τις λιμνοθάλασσες στις ακτές του Ιονίου.
Στην αρχαιότητα λατρευόταν ως θεός, ιδιαίτερα από τους Αιτωλούς και τους Ακαρνάνες που κατοικούσαν την Παραχελωίτιδα γη. Στην αρχαία Ακαρνανία γίνονταν αγώνες προς τιμήν του ενώ οι παλιότερες σωζόμενες παραστάσεις του θεού Αχελώου φθάνουν μέχρι και τον 6ο αι. π.Χ. Με την μορφή ανθρωπόμορφου ταύρου παρίσταναν την ορμητικότητά του και με τη μορφή δράκου τον ελικοειδή ρου των νερών του. Κατά τη μυθολογία ο Αχελώος θεωρείτο ο σπουδαιότερος ποτάμιος θεός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, πατέρας των Νυμφών και των Σειρήνων, γεννήτορας όλων των ρεόντων υδάτων και των πηγών. Στην ομηρική Iλιάδα, ανώτερος σε δύναμη του θεϊκού Aχελώου θεωρείτο μόνο ο Δίας.
Ο γνωστότερος και πιο διαδεδομένος μύθος στην αρχαία μυθολογία και τέχνη αναφέρεται στην αναμέτρηση του ποτάμιου θεού Αχελώου με τον ημίθεο Ηρακλή για χάρη της Δηιάνειρας, κόρης του βασιλιά της Καλυδώνας, Οινέα. Ο Hρακλής νίκησε τελικά τον Aχελώο-ταύρο, αφού του έσπασε το ένα κέρατο και τον έριξε στο χώμα. O Ηρακλής επέστρεψε στον Aχελώο το σπασμένο κέρατο, κι αυτός σαν αντάλλαγμα του έδωσε το Kέρας της Aμάλθειας που ήταν πηγή αφθονίας και γονιμότητας. Σύμφωνα με την ερμηνεία του μύθου, κυρίως από τον Στράβωνα και τον Διόδωρο, η νίκη του Ηρακλή συνδέεται με την κατασκευή αντιπλημμυρικών και αποστραγγιστικών έργων στην Παραχελωίτιδα περιοχή και το Κέρας της Αμάλθειας συμβολίζει τη γόνιμη γη που προήλθε από την κατασκευή των έργων αυτών. Η ερμηνεία του μύθου αναδεικνύει την ιστορική συνεκτικότητα του χθες και του σήμερα που διαρκεί αιώνες.
Ένα από τα κατορθώματα του Ηρακλή ήταν η νίκη του στην πάλη με τον ποταμό Αχελώο. Αιτία της μάχης αυτής ήταν η Δηϊάνειρα, την οποία είχε ζητήσει σε γάμο ο ποταμός, ενώ ο αδερφός της ο Μελέαγρος είχε δώσει εντολή στον Ηρακλή να την παντρευτεί αυτός. H πάλη του ημίθεου με τον ποταμό υποδηλώνει την αρχέγονη σημασία του ποταμού για τον άνθρωπο και την, εκ του λόγου αυτού, «θέωση» του φυσικού στοιχείου για τον εξευμενισμό του και τη συμφιλίωση του ανθρώπου με τη δύναμη της φύσης .
Ο Αχελώος στην αρχαιότητα παριστάνεται με τρεις μορφές: είτε ως ταύρος, είτε ως φίδι, είτε ως άνθρωπος με κεφάλι ταύρου. Στη μάχη απεικονίζεται με τη μορφή ταύρου και θρυλείται ότι ο Ηρακλής κατάφερε να του σπάσει το ένα κέρατο και να τον νικήσει. Για να το πάρει πίσω ο Αχελώος, σύμφωνα με το μύθο, πρόσφερε στον Ηρακλή το Κέρας της Αμαλθείας, το οποίο ο τελευταίος το χάρισε στους Καλυδώνιους. Η συναλλαγή αυτή και η προσφορά του κέρατος της Αμάλθειας υποδηλώνει τους συμβιβασμούς σε σχέση με τη διαχείριση των φυσικών στοιχείων, έστω και αν αντιμετωπίζονται ως θεϊκά, για την πρόοδο της ιστορίας.
Τόσο σε επίπεδο συμβολισμών, όσο και σε επίπεδο ιστορικό, οι εξελίξεις με αφορμή την τύχη του «θεού ποταμού» στην σύγχρονη Ελλάδα, επιτρέπουν την ανάπτυξη συλλογισμών και προβληματισμών από τη θεωρία μέσα από την μελέτη της πρόσφατης νομολογίας του ΣτΕ, αλλά και την προσέγγιση της ερμηνείας του Συντάγματος και ιδίως του άρθρου 24 του Συντάγματος αυτού υπό το πρίσμα των συμβολισμών αυτών.
Γνώριζαν τάχα οι μυθοπλάστες της αρχαιότητας σε ποιο βαθμό θα όριζε ο Αχελώος το πεπρωμένο της σύγχρονης Ελλάδας του τέλους του 20ου αιώνα ? Είναι βέβαιο πώς όχι. Θα γνώριζαν όμως σίγουρα και εκείνοι τη σημασία των υδάτινων πόρων για την ιστορία και την οικονομία ενός τόπου.
Η εκτροπή του ποταμού Αχελώου παρακολούθησε στα τελευταία χρόνια την εξέλιξη της νομοθεσίας των υδάτινων πόρων
Το περιεχόμενο του νομοθετικού πλαισίου των υδάτινων πόρων καθορίστηκε αρχικά σε διεθνές επίπεδο. Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τα νερά που υπογράφηκε το 1968 στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης έθεσε για πρώτη φορά τις γενικές αρχές της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων, αναδεικνύοντας τη σημασία της ποιοτικής διάστασης των υδάτων, το χαρακτήρα του νερού ως κοινού οικολογικού αγαθού του οποίου η χρήση πρέπει να είναι λελογισμένη και ισοδίκαιη κ.λπ. Παράλληλα, εξεδόθησαν μια σειρά κοινοτικών οδηγιών σχετικά με την ποιότητα και την ποσότητα των επιφανειακών και υπογείων υδάτων.
Στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια για νομοθετική ρύθμιση της διαχείρισης των υδατικών πόρων έγινε με το ν. 1650/1986, στο άρθρο 9 του οποίου ορίζεται ότι με πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου καθορίζονται οι τιμές των παραμέτρων ποιότητας νερών και οι μέθοδοι δειγματοληψίας και ανάλυσης αυτών των παραμέτρων. Στο άρθρο 10 του ιδίου νόμου προβλέπεται ότι με κοινή υπουργική απόφαση επιβάλλονται σε υφιστάμενα ή σε νέα έργα και δραστηριότητες, καθώς και σε κάθε άλλη δραστηριότητα που είναι πιθανό να υποβαθμίσει τα νερά, κατά κατηγορία και περιοχή, περιορισμοί και μέτρα για την προστασία τους. Βάσει δε των εξουσιοδοτικών αυτών διατάξεων εξεδόθησαν υπουργικές αποφάσεις που ενσωμάτωσαν τις προαναφερθείσες κοινοτικές οδηγίες.
Ένα χρόνο αργότερα, δημοσιεύθηκε ο ν. 1739/1987 , που αποτέλεσε την πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια θεσπίσεως ενός συστήματος ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων (παρακάτω ΙΙ). Στο νόμο αυτό γίνεται μια σοβαρή και ολοκληρωμένη προσπάθεια να ενταχθεί η διαχείριση των υδατικών πόρων στον συνολικό αναπτυξιακό προγραμματισμό της χώρας, χωρίς όμως να παραμελείται και η περιβαλλοντική της διάσταση. Όπως όμως προαναφέρθηκε, τα τελευταία χρόνια έχουν ανακύψει τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο σοβαρά προβλήματα σχετικά με τους υπάρχοντες υδατικούς πόρους, με αποτέλεσμα η οικονομική τους εκμετάλλευση να περάσει σε δεύτερη μοίρα και να στραφεί η προσοχή στην προστασία τους και την διατήρησή τους (παρακάτω ΙΙΙ). Η αλλαγή αυτή αποτυπώθηκε νομοθετικά κατ’ αρχάς στο πλαίσιο του κοινοτικού δικαίου με την έκδοση της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τα ύδατα, η οποία στην συνέχεια ενσωματώθηκε στο εσωτερικό δίκαιο με το ν. 3199/2003. Παρ’ όλες τις προαναφερθείσες ιδιαιτερότητες της χώρας μας σχετικά με την διαχείριση των υδατικών πόρων, η Ελλάδα φάνηκε συνεπής στις κοινοτικές υποχρεώσεις της και ενσωμάτωσε έγκαιρα την οδηγία 2000/60 με το ν. 3199/2003.
Με τον νέο νόμο η γενική αρμοδιότητα για την διαχείριση των υδατικών πόρων περνάει από το Υπουργείο Ανάπτυξης στο ΥΠΕΧΩΔΕ, επαναλαμβάνεται η υποχρέωση έκδοσης αδείας για κάθε έργο αξιοποίησης υδατικών πόρων και προβλέπεται η ουσιαστική συμμετοχή του κοινού στις διαδικασίες προστασίας και διαχείρισης των υδάτων και ιδίως στη διαδικασία εκπόνησης, ενημέρωσης και αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης. Κατά τα λοιπά, ο νέος νόμος παραπέμπει στην έκδοση εκτελεστικών πράξεων, προκειμένου να μεταφερθούν και οι υπόλοιπες απαιτήσεις τις οδηγίας.
Γενικά, ο ν. 3199/2003 ενσωματώνει στο εσωτερικό δίκαιο κάποιες μόνο από τις ρυθμίσεις της οδηγίας και αυτές όχι στο σύνολό τους, γεγονός που τον καθιστά ανακόλουθο και αποσπασματικό και δημιουργεί προβλήματα κατά την εφαρμογή του τόσο σε σχέση με τις απαιτήσεις του κοινοτικού δικαίου όσο και σε σχέση με τις ήδη υπάρχουσες ρυθμίσεις του εσωτερικού δικαίου και ιδίως με τις διατάξεις του ν. 1739/1987.
Η ανεπάρκεια του νέου νόμου σε σχέση με τις απαιτήσεις του κοινοτικού δικαίου δεν άργησε να φανεί. Ύστερα από αυτεπάγγελτη έρευνα, η Επιτροπή εξέδωσε την υπ’ αριθμ. 2005/2226 αιτιολογημένη γνώμη της σύμφωνα με την οποία ο ν. 3199/2003 ενσωμάτωσε πλημμελώς την Οδηγίας 2000/60/ΕΚ στο ελληνικό εσωτερικό δίκαιο, μεταξύ άλλων, διότι: α) παρέλειψε να μεταφέρει μια σειρά σημαντικών για την εφαρμογή της οδηγίας ορισμών, β) παρέλειψε να μεταφέρει τους προβλεπόμενους από την οδηγία περιβαλλοντικούς στόχους, γ) δεν έχουν εκδοθεί οι αναγκαίες εκτελεστικές διατάξεις για τον καθορισμό των χαρακτηριστικών της περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού, για την ανάκτηση κόστους για υπηρεσίες ύδατος και για τον αναλυτικό καθορισμό του περιεχομένου των προγραμμάτων μέτρων και των σχεδίων διαχείρισης, και δ) δεν έχει προβλεφθεί ολοκληρωμένη διαδικασία ενημέρωσης και διαβούλευσης για το σχέδιο διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού.
Με την απόφαση 1688/2005 του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώθηκε και η επόμενη σειρά υπουργικών αποφάσεων έγκρισης περιβαλλοντικών όρων του έργου της Εκτροπής του Αχελώου. Με την απόφαση αυτή κρίθηκε, βάσει των τότε ισχυουσών διατάξεων του νόμου 1739/1987 (ΦΕΚ Α΄ 201/20.11.1987) και της οδηγίας 2000/60, ότι, σύμφωνα με την αρχή της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων, η εκτέλεση έργου αξιοποίησης υδάτινων πόρων επιτρέπεται μόνον εφόσον αυτό εντάσσεται σε πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης υδάτινων πόρων. Πλην όμως, τα επίμαχα έργα ουδέποτε εντάχθηκαν σε πρόγραμμα διαχείρισης υδάτινων πόρων, το οποίο άλλωστε δεν είχε καταρτισθεί. Συνεπεία της εν λόγω ακυρωτικής αποφάσεως, το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε επίσης, με την απόφαση 1186/2006, την απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος της 18ης Μαρτίου 2005, με την οποία εγκρίθηκε το αποτέλεσμα του διαγωνισμού για το έργο «Αποπεράτωση Φράγματος Συκιάς». Ως λύση στο ζήτημα εμφανίσθηκε νέα νομοθετική ρύθμιση τα 2006.
Εν συνεχεία, στις 2 Αυγούστου 2006, εκδόθηκε ο νόμος 3481/2006 (ΦΕΚ Α΄ 162/2.8.2006) του οποίου τα άρθρα 9 και 13, που αφορούσαν την έγκριση του επίμαχου στην κύρια δίκη σχεδίου, κατατέθηκαν στο ελληνικό κοινοβούλιο ως τροπολογία στις 6 Ιουλίου 2006. Κατά το άρθρο 9 του νόμου αυτού, έως την έγκριση του Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας του υδατικού δυναμικού της χώρας και των Σχεδίων Διαχείρισης των Περιφερειών, μπορούν να εγκρίνονται Σχέδια Διαχείρισης των υδάτων συγκεκριμένης λεκάνης απορροής ποταμού και επιτρέπεται η μεταφορά ύδατος σε άλλη λεκάνη, τα σχέδια δε αυτά, προκειμένου για έργα μεγάλης κλίμακας ή εθνικής σημασίας, εγκρίνονται με νόμο. Με το άρθρο 13 του νόμου 3481/2006, αφενός, τα συναφή με το επίμαχο σχέδιο έργα χαρακτηρίσθηκαν ως έργα μεγάλης κλίμακας και εθνικής σημασίας και, αφετέρου, εγκρίθηκε το Σχέδιο Διαχείρισης των λεκανών απορροής των ποταμών Αχελώου και Πηνειού, καθώς και οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή και λειτουργία των επίμαχων έργων.
Κατά το άρθρο 13, παράγραφος 4, του νόμου 3481/2006, επιτρέπεται, σύμφωνα με το σχέδιο διαχείρισης και τους περιβαλλοντικούς όρους που έχουν εγκριθεί κατά την παράγραφο 3, η λειτουργία ή η ολοκλήρωση της κατασκευής των δημοσίων έργων και των έργων της εταιρείας Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ), τα οποία δημοπρατήθηκαν και κατασκευάσθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο κατασκευής και αφορούν έργα εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία και έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Βάσει της τελευταίας αυτής διατάξεως, δόθηκε στην ανάδοχο εταιρεία εντολή να συνεχίσει τις εργασίες που είχαν διακοπεί μετά την έκδοση της αποφάσεως περί ακυρώσεως της αναθέσεως του έργου .
Ενοψει της τελευταίας αυτής διάταξης της παρ. 4 του άθρ. 13 του ν. 3481/2006 δόθηκε εντολή στον ανάδοχο να συνεχίσει τις εργασίες που είχαν διακοπεί προσωρινά μετά την ΣτΕ 1186/2006 ακυρωτική απόφαση.
Ο Αχελώος με την ΣτΕ 3053/2009 πήρε εισιτήριο για το ΔΕΕ με σειρά προδικαστικών ερωτημάτων. . Ταξίδεψε στο Λουξεμβούργο και μετά την απόφαση του ΔΕΕ C 43/10 που εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 2012 επέστρεψε στο Αρσάκειο όπου και παίχθηκε το τελευταίο επεισόδιο του έργου- συμβόλου της νεοελληνικής πραγματικότητας σε εποχές Μνημονίου και όταν τα ΚΠΣ ήταν πιά παρελθόν με την έκδοση της ΣτΕ 26/2014.
Το ταξείδι αυτό ολοκληρώθηκε με την έκδοση μιας απόφασης του ΔΕΕ που δημοσιεύουμε εδώ καθώς και με την επιστροφή στο ΣτΕ οπότε εκδόθηκε η απόφαση της Ολομέλειας 26/2014.
Τα Νομικά Νέα έχουν την τιμή και τη χαρά να δημοσιεύουν την απόφαση αυτή έγκαιρα και παράλληλα παραθέτουν στους αναγνώστες τους ένα μικρό αφιέρωμα για τη νομολογία αυτή ΕΔΩ
Καλή ανάγνωση!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου