Κουζίνα, δικηγορία και συναίσθημα

Συζητώντας πρόσφατα με τον Αθήναιο διηγήθηκα τα παθήματά μου με την κουζίνα του δικηγορικού μας γραφείου. Αξίζει να την πούμε σύντομα και πάλι πιστεύω.

Στο πρώτο γραφείο που στεγάσθηκα, αυτό του πατέρα μου, κουζίνα δεν υπήρχε. Δεν υπήρχε ούτε τουαλέτα (υπήρχε κοινή στο διάδρομο). Η πόρτα δεν έκλεινε. Είχε πόμολο σα δωμάτιο. Και οι γύρω δικηγόροι των ορόφων έμπαιναν για μια καλημέρα και έφερναν καλούδια από τις εκδρομές στα δικαστήρια. Η κ. Σοφία Ρετάλη η διπλανή μούφερνε κουλούρι όταν παιδάκι καθόμουν παρέα τους. Κυλικείο στο υπόγειο μπορούσε να προσφέρει τα αναγκαία. Οι δικηγόροι έτρωγαν στο Ideal, στα αμελέτητα, σε διάφορα ταβερνάκια της περιοχής των δικαστηρίων συχνά μετά από σκληρές αντιδικίες. Θυμάμαι το μακαρίτη το Γιαννόπουλο, το Ζαφειρόπουλο το Νώντα, τον κ. Μπελτάο, τον Τάκη τον Παππά. Για τους ανθρώπους αυτούς το αστικό μας επάγγελμα ήταν μια ολόκληρη κουλτούρα. Που πάντως περιλάμβανε και μεζέ και κρασί.
Οι δικηγόροι τότε γύριζαν σπίτι το μεσημέρι. Δεν θα ξεχάσω όμως ποτέ τον πατέρα μου να γυρίζει τα βράδια από το μικρό εκείνο γραφείο το χωρίς κουζίνα (και τουαλέττα) κουβαλώντας όλο χαρά γλυκές γεμιστές μαρέγκες από ένα ζαχαροπλαστείο της Χαριλάου Τρικούπη που δεν υπάρχει πιά.
Επόμενη σύντομη στάση μου μια εταιρία που αξίωνε με το κέρμα που σου πρόσφερε να σιτίζεσαι από μηχάνημα χωρίς να χάνεις χρόνο και να τρως στο τραπέζι σου βιαστικά. Με πίκραινε η εικόνα αυτή και νόμισα ότι θα την ανέτρεπα αργότερα όταν μπορούσα. Ήξεραν όμως οι Ολλανδοί τις διεθνείς εξελίξεις καλύτερα από την αφεντιά μου.
Η άλλη σύντομη στάση ήταν για λίγο στη Γραμματεία του Υπουργικού Συμβουλίου. Εκεί, στο κτίριο της Βουλής, έτρωγαν όλοι συνεχώς από το καφενείο, το εστιατόριο και όλα τα δυνατά άλλα σημεία σίτισης της πόλης. Στο Δημόσιο ο κόσμος τρώει καλά!
Ακολούθησε για λίγα χρόνια μεγάλο δικηγορικό γραφείο της πόλης με κουζινάκι κομψότατο, άφθονες τουαλέτες και πόρτες ασφαλείας με συναγερμό. Οι δικηγόροι τρώγαμε το περίφημο «γιαούρτι» που περιλάμβανε και φρυγανιές κάθε μεσημέρι μαζί. Στις γιορτές τυρόπιττες από τη Βουλής. Αφού έφυγα έμαθα ότι το μενού απελευθερώθηκε ιδιαίτερα. Αυτό ήταν ένα μεγάλο βήμα στην εικόνα του επαγγέλματος. Από το δικηγόρο τον κ. Τρύφωνα Κουταλίδη, που αν και άλλης γενιάς καθιέρωσε αυτές τις απόψεις στην δικηγορική εστίαση, έμαθα πολλά και διατηρώ θερμά συναισθήματα. Παρότι διαφωνώ με πολλές πολλές επιλογές του με τη λογική. Ήταν σε κείνο το «γιαούρτι» που ζυμώθηκαν οι σχέσεις έξω από το δικόγραφο και τη ρουτίνα. Εκεί που αποκαλύφθηκαν τόσες αλήθειες και που πικραθήκαμε ή χαρήκαμε μαζί. Εκεί που μάθαμε για τη δολοφονία του Βρανόπουλου από τη 17 Νοέμβρη. Ο συγκεκριμένος άνθρωπος συνήθιζε να μας βγάζει πότε πότε και για φαγητό μυώντας μας στα μυστικά της πλούσιας ζωής που είχε ζήσει με κάθε κρασί που πρότεινε. Στα κοινά επαγγελματικά ταξίδια η περιποίηση ήταν εξαιρετική. Αν κάποτε γράψω για τη ζωή μου από τα χρόνια εκείνα θυμάμαι κάθε γεύση και κάθε στιγμή. Κάθε κρασί που με δίδαξε και κάθε συζήτηση που έγινε με αφορμή τις ώρες της ανάπαυλας.
Μετά πήρα τις δικές μου αποφάσεις στους χώρους που επέλεγα για τόπους εργασίας. Πάντα με εξοπλισμένη κουζίνα. Φυσικά και τουαλέτα και πόρτα που κλείνει (αν και χωρίς μεγάλα μέτρα ασφαλείας). Όχι δεν συνέχισα το «γιαούρτι». Θεωρούσα ότι είναι αρκετά καταπιεστικό για τους σύγχρονους νέους συναδέλφους. Συχνά όμως τους πήγαινα για φαγητό σε επιλεγμένα εστιατόρια. Ήθελα να έχουμε όλοι άνετο χώρο και δυνατότητα κοινωνικής διάστασης στο επάγγελμα. Ήθελα το γραφείο να είναι χώρος φιλίας και συνεργασίας. Ονειρευόμουν άξιους ανθρώπους να δουλεύουν μαζί. Το γραφείο πάντα πρόσφερε μεσημεριανό στην Ομήρου. Είχα ήδη αρχίσει να ψυχανεμίζομαι ότι οι συνεργάτες παρότι το επισήμαιναν θετικά προτιμούσαν καφέ, κόκα κόλα και τσιγάρο. Έφευγαν άλλωστε νωρίς και έτρωγαν αλλού με τις παρέες και τις οικογένειές τους. Εγώ που γύριζα αργά έτρωγα πλέον αργά τη νύχτα σοκολάτα από το περίπτερο καλησπερίζοντας τις συνοικιακές πόρνες της Ομήρου και της Σόλωνος. Στη Μαυρομιχάλη τα μεσάνυχτα η σοκολάτα είχε φαγωθεί και εγώ καλησπέριζα την ίδια συμπαθέστατη πόρνη…Η εργασία έγινε σκληρή τα χρόνια εκείνα.
Κορύφωση ήταν το τωρινό μας γραφείο. Κάθε όροφος και η κουζίνα του. Γυμναστήριο, αυτόνομοι χώροι, μπάνια, κήπος, μουσική σε κάθε δωμάτιο, τηλεοράσεις, μονοκατοικία και ένα όραμα συνύπαρξης που οδήγησε μέσα σε πέντε χρόνια, ένας συνεργάτης να καταλήξει συνεταίρος κατά 50% (η συνεργάτιδα στην οποία προτάθηκε το 1/3 αποχώρησε) και μετά κάμποσο καιρό σύντροφος και σύζυγος. Οι άλλοι με έπεισαν ότι οι κουζίνες ήταν περιττές. Όπως και οι έξοδοι στα καλά εστιατόρια. Όπως και η παρέα στο γραφείο. Κανένας φίλος τους δεν ήρθε ποτέ να επισκεφθεί τα ατομικά και άνετα γραφεία που είχαν. Κανένας δεν έκανε ποτέ χρήση των κουζινών που πρόσφερε ο χώρος και των υποδομών τους. Με τα χρόνια καταργήθηκε και ο καφές. Πράσινο τσάι,, νερό Contrex, υποχόνδριοι νεολαίοι, ανορεξικές κοπελίτσες, βουλιμικές ενήλικες συνάδελφοι και πότε πότε κάποια παιδιά που έσπευδαν να φάνε σπίτι με τους ή τον γονέα. Μια άλλη γενιά νεοελλήνων με έπεισε ότι οι κουζίνες είναι περιττές για το επάγγελμα. Όπως και οι έξοδοι στα εστιατόρια. Τους βάραινε και τους πίεζε. Τους καταπίεζε.
Στο επόμενο γραφείο που ετοιμάζουμε θα υπάρχει ένα μικρό κουζινάκι. Αλλά δεν θα ξανασκεφθώ ποτέ (ορκίσθηκα) ότι θα είναι ωραία ο χώρος εργασίας να επιτρέπει να μοιρασθείς ένα πιάτο, ένα γλυκό, μια στιγμή χαλάρωσης. Το φαγητό είναι βίωμα οικογενειακό. Όποιος είδε τον πατέρα του να έρχεται στο σπίτι με καλούδια σίγουρα θέλει να το μοιρασθεί με άλλους στο διάβα της ζωής.
Όποιος είχε στοιχειώδη αστική αντίληψη θεωρεί το «γιαούρτι» αφορμή κουβέντας και ανταλλαγής απόψεων. Όποιος όμως μεγάλωσε με «ντελίβερι», χωρίς οικογένεια που να τρώει στο τραπέζι, χωρίς μνήμες γιορτής έχει χάσει κάτι μεγάλο.
Ευχαριστώ τους δικηγόρους της ζωής μου που με έμαθαν να μοιράζομαι καλούδια με άλλους δικηγόρους (τώρα πιά και με τον άνδρα μου). Και λυπάμαι για όσους δεν είχαν αυτή την τύχη περιορίζοντας τη γλύκα της ζωής στο κέρασμα με αφορμή την ονομαστική γιορτή (όπως έμαθαν απ’ το σχολείο μόνον). Ιδίως δε λυπάμαι τα παιδιά που πλέον γιορτάζουν γενέθλια σε παιδότοπους με έτοιμους μεζέδες. Ούτε μια μνήμη τούρτας γενεθλίων της μαμάς! Που ακόμη βουρκώνω στη σκέψη της. Που ακόμη προσδίδει νόημα στο κάθε επόμενο έτος της ζωής μου.
Σ’ αυτά τα παιδιά λοιπόν αφιερώνεται αυτό το κείμενο. Για να θυμούνται ότι δικηγορία (και κατ'επέκταση ζωή) δεν είναι μάσα. Είναι μοίρασμα και χαρά. Είναι και συναίσθημα.

Η επιτυχία μετριέται με ...πικρές γλυκές και αλμυρές στιγμές όχι μονάχα με ευρώ!