Περί κυβερνήσεων μειοψηφίας

Ενόψει των νεότερων πολιτικών εξελίξεων και της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης έχει έρθει και πάλι (μετά το πολύπαθο 1990), όπου αντιμετωπίζαμε και πάλι αντίστοιχο πρόβλημα το ζήτημα του σχηματισμού κυβέρνησης μειοψηφίας, όπως αυτή προκύπτει από το συνδυασμό των άρθρων 37 και 84 του Συντάγματος. Πριν μπούμε στην ανάλυση της διάταξης αυτής, ας μας επιτραπεί καταρχάς ένα πολιτικό σχόλιο. Είναι προφανές ότι το πολιτικό μας σύστημα δεν έχει την παραμικρή δυνατότητα να προχωρήσει σε σχηματισμό κυβερνήσεων συνεργασία. Τούτο το γνωρίζουμε εδώ και χρόνια, αλλά το δυσάρεστο αυτής της διαπίστωσης είναι το ότι ενισχύονται τα επιχειρήματα υπέρ της θέσπισης εκλογικών νόμων που επιτρέπουν αυτοδυναμία στο πρώτο κόμμα παρά το γεγονός ότι δεν έχει την πλειοψηφία στο εκλογικό σώμα.

Το άρθρο 37 προβλέπει τη διαδικασία χορήγησης εντολής προς τους αρχηγούς των κομμάτων, οι οποίοι καλούνται να δημιουργήσουν κυβέρνηση. Μετά τις τρεις διερευνητικές εντολές που προβλέπονται όταν κανένα κόμμα δεν έχει συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί το σύνολο των κομμάτων που εκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο σε μία ύστατη προσπάθεια συγκρότησης κυβέρνησης. Εάν και αυτή η απόπειρα αποτύχει, τότε συγκροτείται υπηρεσιακή κυβέρνηση με Πρωθυπουργό έναν από τους τρεις Προέδρους των ανωτάτων δικαστηρίων της  χώρας. Ας σημειώσουμε ότι την περίοδο 89/90 έχουν γίνει στη χώρα μας και τα δύο. Συγκροτήθηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση το 1989 μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Τζανετάκη υπό τον τότε πρόεδρο του Αρείου Πάγου Ι. Γρίβα, η οποία και διεξήγαγε εκλογές. Στις εκλογές αυτές δεν υπήρξε αυτοδυναμία και οδηγηθήκαμε σε οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ξ. Ζολώτα. 

Σήμερα κατατίθεται η Τρίτη διερευνητική εντολή και ξεκινά η διαδικασία ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας, στην οποία θα κληθούν όλα τα κόμματα. Αυτό που έχει ενδιαφέρον τόσο στο πλαίσιο των διερευνητικών εντολών όσο και στη διαδικασία ενώπιον του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι το ζήτημα της ψήφου εμπιστοσύνης. Τα σχετικά προβλέπονται από το άρθρο 84 του και ειδικότερα την παρ. 6, σύμφωνα με την οποία:

«Άρθρο 84: (Εμπιστοσύνη της Βουλής - αρχή της δεδηλωμένης)

6. Πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή, αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών.

Πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή, μόνο αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών.

…».

Όπως κατά κόρον έχει συζητηθεί τις προηγούμενες ημέρες, μπορεί μία κυβέρνηση να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, ακόμη και χωρίς απόλυτη πλειοψηφία, δηλαδή 151 ψήφους. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να μην παρίσταται το σύνολο των βουλευτών στη σχετική συνεδρίαση του κοινοβουλίου και να λάβει την πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών. Η πλειοψηφία αυτή όμως δεν μπορεί να είναι κατώτερη από τα 2/5 του όλου αριθμού των βουλευτών. Άρα στην προκειμένη περίπτωση απαιτούνται τουλάχιστον 120 ψήφοι. Ως προς αυτό η διάταξη του Συντάγματος είναι σαφής και τούτο προκύπτει ευθέως από το δεύτερο εδάφιο που αφορά στην πρόταση δυσπιστίας, η οποία δεν μπορεί να γίνει δεκτή, εάν δεν υπερψηφιστεί από την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών, δηλαδή εάν δε λάβει τουλάχιστον 151 ψήφους. Σε αντίθεση λοιπόν με απόψεις που έχουν ακουστεί και στην παρούσα φάση, αλλά και στο παρελθόν, το Σύνταγμα είναι ξεκάθαρο σε σχέση με το ότι για την ψήφο εμπιστοσύνης αρκούν (υπό τις προπεριγραφείσεςσυνθήκες) και οι 120 ψήφοι, χωρίς να γίνεται κάποιου είδους διαχωρισμός ανάλογα με το αν πρόκειται για ψήφο εμπιστοσύνης, η οποία ζητείται αμέσως μετά τις εκλογές, παρά το ότι έχει υποστηριχθεί και η αντίθετη άποψη.

Θα πρέπει λοιπόν να γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στο πολιτικά ορθό, το οποίο θα μπορούσε να είναι το να απαιτείται ειδικά μετά από τις εκλογές και τη νωπή λαϊκή εντολή να επιβάλλεται η συγκέντρωση τουλάχιστον 151 ψήφων, για να εγκριθεί η εμπιστοσύνη προς την κυβέρνηση, και σε αυτό που επιβάλει η συνταγματική διάταξη, κατά την οποία σαφώς αρκούν και οι 120 θετικές ψήφοι. Κλείνοντας θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ανοχή μιας κυβέρνησης μειοψηφίας επελέγη από το συντακτικό νομοθέτη, προκειμένου να ενισχυθούν ενδεχόμενα συνεργασιών, όταν δε συγκεντρώνεται αυτοδυναμία από ένα κόμμα, όπως συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση.