Η πρόσφατη εκλογή Προέδρου στο Πα.Σο.Κ. επέφερε μία μεταβολή στον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας των κομμάτων, όπως την είχαμε συνηθίσει μέχρι σήμερα.
Στη χώρα μας τα κόμματα αναγνωρίζονται ως θεμέλιοι λίθοι του δημοκρατικού πολιτεύματος[1] και ειδικότερα του συστήματος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας[2]. Τα σχετικά με τη λειτουργία των κομμάτων ρυθμίζονται από το άρθρο 29 του Συντάγματος, ενώ υπάρχουν και διάφορες άλλες ρυθμίσεις, από τις οποίες συνάγεται η σημασία των κομμάτων για τη λειτουργία του πολιτεύματος[3]. Τα κόμματα λοιπόν αποτελούν μία αυτονόητη αναγκαιότητα στη σύγχρονη δημοκρατία[4] και για το λόγο αυτό τους έχει αναγνωριστεί μία σειρά από δυνατότητες ως προς την παρουσία[5], τη χρηματοδότηση την προβολή[6], αλλά και τη συμμετοχή στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων[7].
Παρόλα αυτά το θέμα της δημοκρατικής λειτουργίας των κομμάτων εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρο. Ίσως διότι, παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας έχει εκφραστεί και η αντίθετη άποψη[8], δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο να εγγυάται την εσωτερική δημοκρατική λειτουργία ενός κόμματος και κυρίως να καθιερώνει το θεσμό της λεγόμενης ενδοκομματικής αντιπολίτευσης. Στο μέτρο που η κατά το δυνατό ομαλή λειτουργία των κομμάτων κρίνεται αναγκαία για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος, γίνεται αποδεκτό ότι η κομματική ηγεσία πρέπει να είναι σε θέση να επιβάλει την άποψή της. Τούτο αναμφισβήτητα περιορίζει τη δημοκρατική λειτουργία του κόμματος υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση απέναντι σε ενδεχόμενες αντιδημοκρατικές συμπεριφορές της εκάστοτε κομματικής ηγεσίας[9]. Σήμερα θεωρείται ένα κόμμα να δημοσιοποιείτο καταστατικό του, ώστε να καθίσταται πλήρως διαφανής η οργανωτικές δομές και οι στόχοι του[10]. Κατά τα λοιπά τα ζητήματα της εσωτερικής οργάνωσης των κομμάτων παραμένουν στη δική του σφαίρα επιρροής, χωρίς να είναι εκ πρώτης όψεως ορατή η οποιαδήποτε παρέμβαση στο εσωτερικό τους (δικαστική ή άλλη)[11]. Έτσι έχουμε κατά καιρούς διαπιστώσει ότι τα κόμματα προκειμένου να εξασφαλίσουν την ομαλότητα στο εσωτερικό τους δε λειτουργούν πάντοτε με το δημοκρατικότερο τρόπο.
Με την πάροδο των ετών πάντως φαίνεται να γίνονται βήματα εκδημοκρατισμού με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον τρόπο ανάδειξης του αρχηγού.
Συνήθως η εκλογή αυτή γινόταν με συμμετοχή ενός αμιγώς κομματικού μηχανισμού εν στενή εννοία, ο οποίος τις περισσότερες φορές ήταν και ελεγχόμενος. Τις περισσότερες φορές υπήρχε ένας και μόνο υποψήφιος και η εκλογή του γινόταν δια βοής, άρα όχι με τον πλέον διαφανή τρόπο.
Τα φαινόμενα αυτά ολοένα και περιορίζονται, καθώς η εκλογή άρχισε να γίνεται από διευρυμένα σώματα εκλεκτόρων, όπου η παρέμβαση και ο έλεγχος ήταν δυσκολότερος και καταβαλλόταν η προσπάθεια να εκπροσωπηθούν όλες οι κυρίαρχες τάσεις ενός κόμματος. Μεγάλη μεταβολή στον τρόπο ανάδειξης παρατηρήσαμε κατά τελευταίες εκλογές Προέδρου στο Πα.Σο.Κ., όπου παρατηρήθηκε μία πρωτόγνωρη συμμετοχή, όχι αμιγώς συνδεδεμένη με την κομματική ιδιότητα. Η εξέλιξη αυτή έχει μεγάλη σημασία, διότι στην παρούσα εκλογική αναμέτρηση έλαβαν μέρος τρεις υποψήφιοι.
Η διευρυμένη συμμετοχή επιτεύχθηκε με την εισαγωγή της έννοιας του φίλου του κόμματος (άρθρο 18), αλλά πολύ περισσότερο με το δικαίωμα του εκλέγειν σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες καθώς και στις λοιπές διαδικασίες που προβλέπονται από το Καταστατικό[12] ή τους Κανονισμούς Λειτουργίας[13] που του παρέχεται σύμφωνα με το άρθρο 20 (Δικαιώματα των Φίλων) παρ. 1 εδ. 1. Η κορυφαία εκλογική διαδικασία είναι βέβαια η εκλογή Προέδρου, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 41 παρ. 3 γίνεται κάθε τέσσερα χρόνια με άμεση εκλογή από τα μέλη και τους φίλους.
Με τη μεγάλη συμμετοχή επιβεβαιώθηκε ότι μεγάλος αριθμός συμπολιτών ενδιαφέρεται για την πολιτική ζωή και λαμβάνει μέρος όταν έχει τη δυνατότητα. Ωστόσο η δημοκρατική λειτουργία των κομμάτων είναι ένα ζήτημα πολύ ευρύτερο από την ίδια την εκλογή του αρχηγού τους. Ο εκδημοκρατισμός της λειτουργίας τους λοιπόν σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ολοκληρώνεται με τη διεύρυνση της συμμετοχής σε μία εκλογική διαδικασία. Δε θέλουμε να αμφισβητήσουμε ότι έγινε ένα κρίσιμο βήμα, το οποίο μάλιστα υποδέχθηκε με ενθουσιασμό ο πολιτικός κόσμος συνολικά. Θέλουμε να επισημάνουμε απλώς ότι η δράση των κομμάτων κρίνεται καθημερινά και δεν αρκεί η απομόνωση μίας εξαιρετικής στιγμής, για να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα του πλήρους εκδημοκρατισμού.
[1] Για τον ορισμό του πολιτικού κόμματος βλ. Κασιμάτη Γ., Τα κόμματα ως συνταγματικός θεσμός, σε: Μελέτες Ι, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1992, σελ. 199. Για το ρόλο των κομμάτων βλ. επίσης ΑΕΔ 22/1994 καθώς και Δρόσου Ι., Η νομική θέση των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, Δημοσιεύματα Συνταγματικού Δικαίου τ. ΙΙ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1982, σελ. 37 επ.
[2] Για τον ορισμό του αντιπροσωπευτικού συστήματος βλ. Παντελή Αντ., Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Λιβάνη Αθήνα 2005, σελ. 96 κ. επ.
[3] Βλ. ειδικότερα το άρθρο 37 που προβλέπει την ανάδειξη αρχηγού από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, ενώ τα άρθρα 68 παρ. 3 και 71 ορίζουν ότι οι εξεταστικές επιτροπές και τα τμήματα της Βουλής συνιστώνται ανάλογα με τη δύναμη των κομμάτων. Τέλος, τα άρθρα 73 παρ. 4, 76 παρ. 4 και 113 προβλέπουν τη λειτουργία των κομμάτων εντός του Κοινοβουλίου. Κρίσιμες είναι και οι προβλέψεις του Κανονισμού της Βουλής (άρθρα 15 επ.), σε σχέση με την παρουσία ενός κόμματος στο Κοινοβούλιο ανάλογα με τις έδρες και το ποσοστό που έχει λάβει στις εκλογές.
[4] Βενιζέλου Ευ., Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 340 κ επ, Χρυσόγονου Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 266.
[5] ΑΕΔ 22/1994.
[6] ΣτΕ 4333/1996.
[7] ΣτΕ 944/1999.
[8] Βενιζέλου Ευ., ο.π., σελ. 343,Τσάτσου Δ., Η ενδοκομματική αντιπολίτευση ως πρόβλημα του συνταγματικού δικαίου, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1983, σελ. 36 επ., Φουντεδάκη Π., Ενδοκομματική δημοκρατία και Σύνταγμα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1987, σελ. 206 επ.
[9] Φουντεδάκη Π., ο.π.
[10] Μαυριά Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, 3η Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 2004, σελ. 410.
[11] Χρυσόγονου Κ., ο.π., σελ. 271 επ.
[12] http://www.pasok.gr/portal/gr/30/19660/1/7/1/showdoc.html
[13] http://www.pasok.gr/portal/gr/196/26025/1/7/1/showdoc.html
Στη χώρα μας τα κόμματα αναγνωρίζονται ως θεμέλιοι λίθοι του δημοκρατικού πολιτεύματος[1] και ειδικότερα του συστήματος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας[2]. Τα σχετικά με τη λειτουργία των κομμάτων ρυθμίζονται από το άρθρο 29 του Συντάγματος, ενώ υπάρχουν και διάφορες άλλες ρυθμίσεις, από τις οποίες συνάγεται η σημασία των κομμάτων για τη λειτουργία του πολιτεύματος[3]. Τα κόμματα λοιπόν αποτελούν μία αυτονόητη αναγκαιότητα στη σύγχρονη δημοκρατία[4] και για το λόγο αυτό τους έχει αναγνωριστεί μία σειρά από δυνατότητες ως προς την παρουσία[5], τη χρηματοδότηση την προβολή[6], αλλά και τη συμμετοχή στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων[7].
Παρόλα αυτά το θέμα της δημοκρατικής λειτουργίας των κομμάτων εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρο. Ίσως διότι, παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας έχει εκφραστεί και η αντίθετη άποψη[8], δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο να εγγυάται την εσωτερική δημοκρατική λειτουργία ενός κόμματος και κυρίως να καθιερώνει το θεσμό της λεγόμενης ενδοκομματικής αντιπολίτευσης. Στο μέτρο που η κατά το δυνατό ομαλή λειτουργία των κομμάτων κρίνεται αναγκαία για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος, γίνεται αποδεκτό ότι η κομματική ηγεσία πρέπει να είναι σε θέση να επιβάλει την άποψή της. Τούτο αναμφισβήτητα περιορίζει τη δημοκρατική λειτουργία του κόμματος υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση απέναντι σε ενδεχόμενες αντιδημοκρατικές συμπεριφορές της εκάστοτε κομματικής ηγεσίας[9]. Σήμερα θεωρείται ένα κόμμα να δημοσιοποιείτο καταστατικό του, ώστε να καθίσταται πλήρως διαφανής η οργανωτικές δομές και οι στόχοι του[10]. Κατά τα λοιπά τα ζητήματα της εσωτερικής οργάνωσης των κομμάτων παραμένουν στη δική του σφαίρα επιρροής, χωρίς να είναι εκ πρώτης όψεως ορατή η οποιαδήποτε παρέμβαση στο εσωτερικό τους (δικαστική ή άλλη)[11]. Έτσι έχουμε κατά καιρούς διαπιστώσει ότι τα κόμματα προκειμένου να εξασφαλίσουν την ομαλότητα στο εσωτερικό τους δε λειτουργούν πάντοτε με το δημοκρατικότερο τρόπο.
Με την πάροδο των ετών πάντως φαίνεται να γίνονται βήματα εκδημοκρατισμού με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον τρόπο ανάδειξης του αρχηγού.
Συνήθως η εκλογή αυτή γινόταν με συμμετοχή ενός αμιγώς κομματικού μηχανισμού εν στενή εννοία, ο οποίος τις περισσότερες φορές ήταν και ελεγχόμενος. Τις περισσότερες φορές υπήρχε ένας και μόνο υποψήφιος και η εκλογή του γινόταν δια βοής, άρα όχι με τον πλέον διαφανή τρόπο.
Τα φαινόμενα αυτά ολοένα και περιορίζονται, καθώς η εκλογή άρχισε να γίνεται από διευρυμένα σώματα εκλεκτόρων, όπου η παρέμβαση και ο έλεγχος ήταν δυσκολότερος και καταβαλλόταν η προσπάθεια να εκπροσωπηθούν όλες οι κυρίαρχες τάσεις ενός κόμματος. Μεγάλη μεταβολή στον τρόπο ανάδειξης παρατηρήσαμε κατά τελευταίες εκλογές Προέδρου στο Πα.Σο.Κ., όπου παρατηρήθηκε μία πρωτόγνωρη συμμετοχή, όχι αμιγώς συνδεδεμένη με την κομματική ιδιότητα. Η εξέλιξη αυτή έχει μεγάλη σημασία, διότι στην παρούσα εκλογική αναμέτρηση έλαβαν μέρος τρεις υποψήφιοι.
Η διευρυμένη συμμετοχή επιτεύχθηκε με την εισαγωγή της έννοιας του φίλου του κόμματος (άρθρο 18), αλλά πολύ περισσότερο με το δικαίωμα του εκλέγειν σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες καθώς και στις λοιπές διαδικασίες που προβλέπονται από το Καταστατικό[12] ή τους Κανονισμούς Λειτουργίας[13] που του παρέχεται σύμφωνα με το άρθρο 20 (Δικαιώματα των Φίλων) παρ. 1 εδ. 1. Η κορυφαία εκλογική διαδικασία είναι βέβαια η εκλογή Προέδρου, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 41 παρ. 3 γίνεται κάθε τέσσερα χρόνια με άμεση εκλογή από τα μέλη και τους φίλους.
Με τη μεγάλη συμμετοχή επιβεβαιώθηκε ότι μεγάλος αριθμός συμπολιτών ενδιαφέρεται για την πολιτική ζωή και λαμβάνει μέρος όταν έχει τη δυνατότητα. Ωστόσο η δημοκρατική λειτουργία των κομμάτων είναι ένα ζήτημα πολύ ευρύτερο από την ίδια την εκλογή του αρχηγού τους. Ο εκδημοκρατισμός της λειτουργίας τους λοιπόν σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ολοκληρώνεται με τη διεύρυνση της συμμετοχής σε μία εκλογική διαδικασία. Δε θέλουμε να αμφισβητήσουμε ότι έγινε ένα κρίσιμο βήμα, το οποίο μάλιστα υποδέχθηκε με ενθουσιασμό ο πολιτικός κόσμος συνολικά. Θέλουμε να επισημάνουμε απλώς ότι η δράση των κομμάτων κρίνεται καθημερινά και δεν αρκεί η απομόνωση μίας εξαιρετικής στιγμής, για να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα του πλήρους εκδημοκρατισμού.
[1] Για τον ορισμό του πολιτικού κόμματος βλ. Κασιμάτη Γ., Τα κόμματα ως συνταγματικός θεσμός, σε: Μελέτες Ι, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1992, σελ. 199. Για το ρόλο των κομμάτων βλ. επίσης ΑΕΔ 22/1994 καθώς και Δρόσου Ι., Η νομική θέση των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, Δημοσιεύματα Συνταγματικού Δικαίου τ. ΙΙ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1982, σελ. 37 επ.
[2] Για τον ορισμό του αντιπροσωπευτικού συστήματος βλ. Παντελή Αντ., Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Λιβάνη Αθήνα 2005, σελ. 96 κ. επ.
[3] Βλ. ειδικότερα το άρθρο 37 που προβλέπει την ανάδειξη αρχηγού από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος, ενώ τα άρθρα 68 παρ. 3 και 71 ορίζουν ότι οι εξεταστικές επιτροπές και τα τμήματα της Βουλής συνιστώνται ανάλογα με τη δύναμη των κομμάτων. Τέλος, τα άρθρα 73 παρ. 4, 76 παρ. 4 και 113 προβλέπουν τη λειτουργία των κομμάτων εντός του Κοινοβουλίου. Κρίσιμες είναι και οι προβλέψεις του Κανονισμού της Βουλής (άρθρα 15 επ.), σε σχέση με την παρουσία ενός κόμματος στο Κοινοβούλιο ανάλογα με τις έδρες και το ποσοστό που έχει λάβει στις εκλογές.
[4] Βενιζέλου Ευ., Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Εκδόσεις Παρατηρητής Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 340 κ επ, Χρυσόγονου Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 266.
[5] ΑΕΔ 22/1994.
[6] ΣτΕ 4333/1996.
[7] ΣτΕ 944/1999.
[8] Βενιζέλου Ευ., ο.π., σελ. 343,Τσάτσου Δ., Η ενδοκομματική αντιπολίτευση ως πρόβλημα του συνταγματικού δικαίου, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1983, σελ. 36 επ., Φουντεδάκη Π., Ενδοκομματική δημοκρατία και Σύνταγμα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 1987, σελ. 206 επ.
[9] Φουντεδάκη Π., ο.π.
[10] Μαυριά Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, 3η Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα-Κομοτηνή 2004, σελ. 410.
[11] Χρυσόγονου Κ., ο.π., σελ. 271 επ.
[12] http://www.pasok.gr/portal/gr/30/19660/1/7/1/showdoc.html
[13] http://www.pasok.gr/portal/gr/196/26025/1/7/1/showdoc.html
3 σχόλια:
Να παραπέμψω με τη σειρά μου σε ένα βιβλίο (Δ. Ζακαλκάς, Το αίτημα για εσωκομματική δημοκρατία, http://www.sakkoulas.gr/g_detail.asp?uid=156&aa=8&it=0&page=1 ) αν και ομολογώ ότι δεν το έχω μελετήσει.
Ενδιαφέρον και με αρκετά χρήσιμα links!
Σε ευχαριστουμε Παναγιώτη!
@nikos10: Ευχαριστώ πολύ για την επιπλέον παραπομπή. Είναι γεγονός ότι η εσωκομματική δημοκρατία είναι ένα ζητούμενο και σε επιστημονικό επίπεδο. Επίσης ο νομικός προβληματισμός που έχει αναπτυχθεί είναι πολυδιάστατος και σύνθετος, παρότι όχι πολύ διαφημισμένος.
@philos: Το ξέρω ότι το θέμα αυτό άπτεται πολλών ενδιαφερόντων σου. Γενικότερα νομίζω πάντως ότι όλοι οι πραγματικά σκεπτόμενων πολίτες θα πρέπει να έχουν μία έννοια για το πώς εξελίσσεται και προς τα πού πηγαίνει η σύγχρονη δημοκρατία.
Δημοσίευση σχολίου