Αχελώος, ο θεός ποταμός.

Σύμφωνα με τη σημερινή Ναυτεμπορική, το Πρώτο Θέμα , το Ριζοσπάστη την αποστολή ερωτημάτων στο ΔΕΚ αποφάσισε η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας σε διάσκεψη σχετικά με την υπόθεση του «σίριαλ» της εκτροπής του Αχελώου. Θα σχολιάσουμε αναγκαία και πάλι το γεγονός της διαρροής των αποφάσεων που είναι σε διάσκεψη πριν τη δημοσίευσή τους. Πάγια κατάσταση όχι όμως αυτονόητη. Η εφημερίδες μας λένε ότι η απόφαση θα εκδοθεί το Νοέμβριο (αυτό φυσικά δεν μπορεί να το ξέρει ούτε να δεσμεύει κανέναν...). Το ζήτημα είναι γνωστό . Εχουν γραφθεί πολλά κατά καιρούς. Τα δις που πήρε ο ποταμός δεν μπορεί παρά να κινητοποιούν κάθε σκεπτόμενο πολίτη.

Συγκεκριμένα, επισημαίνει, η Ναυτεμπορική, αποφασίστηκε η αποστολή ερωτημάτων στο ΔΕΚ για το αν παραβιάζονται οι διατάξεις της Οδηγίας 200/60/ ΕΚ που αφορά την αξιοποίηση των υδατικών αποθεμάτων με το νόμο 3481/2006, ο οποίος κύρωσε ορισμένα άρθρα της Οδηγίας αυτής και το αν μπορεί να γίνει η εκτροπή του Αχελώου χωρίς τον προβλεπόμενο από την ευρωπαϊκή νομοθεσία στρατηγικό σχεδιασμό για τις επιπτώσεις του έργου στο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής που θεσσαλικού κάμπου. Επίσης, ερωτούν αν μπορεί να προχωρήσει η εκτροπή χωρίς να έχει προηγηθεί δημόσια διαβούλευση, όπως απαιτούν οι κοινοτικές οδηγίες.

Θα θέλαμε να δούμε την απόφαση. Και θα θέλαμε να την δούμε εγκαίρως. Διότι αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα στην απονομή δικαιοσύνης. Οτι η απόφαση αυτή, όπως και τόσες άλλες, εκδίδεται σε χρονικό σημείο που καθιστά και το πολιτικό κόστος των παράνομων αποφάσεων ασήμαντο, και την ίδια την παρανομία "πραγματική κατάσταση". Φυσικά οι δικαστές δεν είναι υπεράνθρωποι. Θα πρέπει όμως, καθώς καλά γνωρίζουν τις συνέπειες του ετεροχρονισμού των δηλώσεων και των ανακοινώσεων από το... δια ταύτα... να σπεύδουν. Ο χρόνος δρα υπέρ της παρανομίας. Και επιστρέφω στον Αχελώο, τον πολύπαθο Θεό Ποταμό για τον οποίο έχω γράψει και ξαναγράψει στο νομικό τύπο όπως και για το ζήτημα των υδάτινων πόρων.

Δεν ανήκω στους ενεργούς συμπολίτες που δρατησιοποιούνται για το θέμα. Θαυμάζω την επιμονή της WWF από απόσταση. Εχω όμως τοποθετηθεί επιστημονικά πολλές φορές για το θέμα. Η τύχη της υπόθεσης αυτής που τρέχει εδώ και χρόνια κινείται δυστυχώς και πάλι στη σφαίρα του αυτονόητου και του κυνηγητού φαντασμάτων.

Οι πολιτικές ηγεσίες προσπαθούν να βρούν τον καλύτερο τρόπο να ξεφύγουν από το νόμο και να κάνουν το δικό τους.

Τα δικαστήρια τρέχουν να πουν το εξαρχής γνωστό και δεδομένο. Δεν είναι το πρώτο έργο για το οποίο η συμπεριφορά αυτή πρυτανεύει. Δεν θα είναι και το τελευταίο.

Δεν καταλαβαίνω τους επίμονους πολιτικούς, τους εξαγριωμένους υπουργούς και τα πεισματάρικα δικαστήρια. Οπως δεν καταλαβαίνω τους δημοσιογράφους που δημοσιεύουν τις πληροφορίες που έχουν από τις διασκέψεις. Ολοι ξέρουν πώς κάνουν μεγάλα λάθη:

οι πολιτικοί παρανομούν συνειδητά αξιώνοντας όμως από τους πολίτες να σέβονται το νόμο

οι δικαστές απομένουν δικαιοσύνη αργά και όταν πιά το θέμα έχει ξεφτύσει ... πόσα παραδείγματα.

οι δημοσιογράφοι διαρρέουν ειδήσεις ώστε να ανάψουν τα τηλέφωνα στην ώρα τους.

Δεν θα ήθελα σήμερα να είμαι στη θέση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ. Το ως άνω δημοσίευμα του έφτειαξε σίγουρα το κέφι. Θα τρέχει να παρακαλεί το δίχως άλλο τους συμβούλους του να μάθουν λεπτομέρειες και να κάνουν ότι μπορούν μέχρι την έκδοση της απόφασης. Δεν θα ήθελα να είμαι επίσης στη θέση του Προέδρου του ΣτΕ που θα πρέπει να διαχειρισθεί αυτή τη... διαρροή.

Θα ήθελα να είμαι στη θέση της Συμβούλου κ. Σακελαροπούλου που ως εισηγητής της υπόθεσης τόλμησε να θίξει το αυτονόητο (κάτι που είναι ότι πιο δύσκολο υπάρχει στις μέρες μας) παρότι γνωρίζει ότι η συμπεριφορά της θυμίζει τις "Θερμοπύλες" καθώς οι Μήδοι (επιτέλους) θα διαβούνε. Ιδίως διότι, όπως φαίνεται από τη διαρεύσασα πληροφορία της διάσκεψης πήρε με το μέρος της τη σύνθεση!

Αναμένουμε τη συνέχεια της υπόθεσης του Αχελώου, αναμένουμε τη συνέχεια της τύχης του τόπου που σαν το θεσσαλικό κάμπο περιμένει το θεό ποτάμό.

Η διαφθορά και η χρησιμότητά της για την μετάβαση στον 21ο αιώνα

Το κείμενο αυτό αποτελεί δημοσιευμένο άρθρο στο περιοδικό ΣΑΜΙΖΝΤΑΤ μερικά χρόνια πριν. Ο υπότιτλος ήταν τότε:

Από το Μαρκήσιο Ντε Σαντ στα Μεγάλα Εργα και από τη Διεθνή Τράπεζα στον Πόλ Οστερ

Το αναδημοσιεύω γιατί έδωσε την αφορμή για σειρά κειμένων για τη διαφθορά και τη διαφάνεια στη συνέχεια αλλά και γιατί είναι δραματικά επίκαιρο.
Αλλωστε τι θα μπορούσε να πει ένας νομικός τούτες τις μέρες αν δεν ψάχνει για πελάτες?
καλύτερη η σιωπή και το σκάλισμα των παλιών κειμένων.
Με την ευκαιρία: την Παρασκευή το βράδυ η ΝΕΤ παίζει αργά τη νύχτα το περίφημο κινηματογραφικό έργο ΚΑΠΝΟΣ. Παρότι δεν καπνίζω σας παρακαλώ να μην το χάσετε!

Είναι τόσο παράξενο, αλλά συμβαίνει με ιστορική συνέπεια και δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών: Η ηθική συναντιέται με την εξουσία, τόσο σε επίπεδο λόγου όσο και σε επίπεδο αρχών. Η συνάντηση αυτή συχνά γίνεται μοιραία. Ιδίως σε καιρούς «ενδιαφέροντες», όπως ενόψει της οργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων ή της κρίσης των χρηματιστηρίων της Ασίας.
Αν άλλοτε η ηθική των ατόμων και των κοινωνιών αποτέλεσε σημείο κριτικής των θρησκειών, σήμερα ο λόγος περί του ηθικού και του ορθού ανήκει στην οικονομική εξουσία, τη γνησιότερη μορφή σύγχρονης εξουσίας. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αποτελεί μαζί με τη Παγκόσμια Τράπεζα το κέντρο της διεθνούς διπλωματίας. Είναι κοινότυπο να δηλώνει κανείς ότι οι πόλεμοι πλέον διεξάγονται στους διαδρόμους των ανωτέρω οργανισμών[1]. Κατά συνέπεια, εύλογα φορέας της σύγχρονης ηθικής και του σύγχρονου λόγου περί ηθικής να είναι οι ανωτέρω οργανισμοί ή οι εκπρόσωποί τους. Σ’ αυτούς ανήκει και το προνόμιο της καταγγελίας της διαφθοράς για την εδραίωση της ηθικής «τάξης των πραγμάτων». Οι σύγχρονοι ιεροκήρυκες φορούν γκρίζα κοστούμια. Φέρουν την προσωπική τους εντιμότητα ως τίτλο που τους απονέμει η εξουσία. Πόσο συχνά τάχα ακούγεται τελευταία ότι ο Χ ή ο Ψ είναι «έντιμος»; πόσο συχνά τα τελευταία χρόνια δεν επιλέγεται κάποιος σε θέση εξουσίας με κριτήριο την προσωπική του «ηθική» και «εντιμότητα»; Να που το αυτονόητο έγινε το ζητούμενο!
Σήμερα λοιπόν, ο λόγος περί ηθικής ανήκει στην Παγκόσμια Τράπεζα ή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ενήμερη περί των εξελίξεων στο διεθνή χώρο, η Ελλάδα σπεύδει να κατασκευάσει νομοθετήματα ηθικοποίησης του Κράτους, των δημοσίων συμβάσεων και των δημοσίων λειτουργών. Τον Συνήγορο του Πολίτη τον υιοθετεί με τυμπανοκρουσίες και ο λόγος περί ηθικής γίνεται πολιτικός. Ανάλογα επιδιώκει να ηθικοποιήσει και το Σύνταγμα [2]. Ο δυτικός κόσμος ανακάλυψε ξαφνικά την ανηθικότητα της προηγούμενης γενιάς εξουσίας και την κατήγγειλε περίτρανα. Ο λόγος περί διαφθοράς επέτυχε ότι επέτυχαν λίγες δεκαετίες πριν, το όραμα του σοσιαλισμού και του νέου κόσμου.
Ο περί διαφθοράς λόγος επιταχύνει τη διαδικασία της λήθης. Η κατάκτηση της εξουσίας θα περάσει από την καθύβριση και ότι την ανατροπή των εκάστοτε «διαπλεκομένων» (του τόσο ακαλαίσθητου αυτού νεολογισμού) με σκοπό την εγκαθίδρυση της επόμενης γενιάς ισχυρών, των νέων, εντίμων, νεμομένων το μερίδιο της εξουσίας. Η σύγχρονη μορφή κοινωνικής ανατροπής είναι η περί διαφθοράς καταγγελία που εκκινεί από θεσμούς ή πρόσωπα ικανά να γίνουν πιστευτά.
Η διαφθορά στη δεκαετία του 80 – Η περίοδος των δικαστηριακών καθάρσεων
Η επικαιρότητα του αιτήματος περί ηθικής στα τέλη του 20ου αιώνα κατέστη μέγιστη ήδη από την προηγούμενη δεκαετία που υπήρξε διεθνώς η περίοδος δικαστικών καθάρσεων του συστήματος. Η υπόθεση «καθαρά χέρια» ανετέθη στους δικαστές αρχικώς με μοναδική, ίσως, σημαντική συνέπεια την άνοδο των μισθών τους. Το φαινόμενο είναι γνωστό στην ελληνική πραγματικότητα. Και το «βρώμικο 89» ακόμη θυμίζει πώς κρύφθηκε από τα μάτια μας η πτώση του τείχους του Βερολίνου και πώς επετράπει στον ίδιο πρωθυπουργό να κυβερνά σταθερά και αδιατάρακτα μέχρι το θάνατό του, ώστε να καταδείξει ότι είναι αθώος. Η «κάθαρση» ως αντιπολιτευτικό αίτημα επέτυχε να στήσει μια προσωρινότατη κυβέρνηση με 151 βουλευτές που έπεσε με αφορμή σκάνδαλα. Η περίοδος των δικαστών πέρασε ανεπιστρεπτί, καθώς τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα, κρίθηκε ασύμφορη, αφού προσέδιδε δύναμη σε ένα σώμα (το δικαστικό) που ανέπτυσσε ανεξέλεγκτες τάσεις. Σήμερα, η κάθαρση ανατίθεται σε επιτροπές της διοίκησης, στον Συνήγορο του Πολίτη, ή στο Ελεγκτικό Συνέδριο, ή εν γένει ανατίθεται στην πολιτική εξουσία. Ακόμη περισσότερο συνιστάται για την βελτίωση της διοίκησης να ανατίθεται σε managers και τραπεζίτες, οι οποίοι εκφράζουν την αδιάφθορη πλευρά της οικονομίας.
Με αφορμή τους Ολυμπιακούς του 2004 η ηθική οργανώνεται και θεσμοθετείται με την διασταύρωση τόσων επιτροπών που η ατομική ευθύνη εξαφανίζεται ολοκληρωτικά. Και τούτο διότι εμπιστεύεται κανείς περισσότερο την ηθική της ομάδας, της Επιτροπής και της απρόσωπης εξουσίας, παρά την ηθική των ατόμων. Είναι παράξενο. Η ηθική του προσώπου, η ηθική που τόσο αποφασιστικά εγκαθιδρύεται στην κοινωνία της ετερότητας του ανόμοιου, η ηθική για την οποία σεμνύνεται το τέλος του 20ου αιώνα, αυτή του «Καπνού» και της «Κόκκινης Ταινίας», είναι απόλυτα αδιάφορη για την εξουσία. Η ηθική είναι χρήσιμη ως πολιτικό άλλοθι. Το ίδιο και η διαφθορά. Αλλά τούτο είχε επισημανθεί εγκαίρως από τον Ντε Σάντ στην προσέγγιση της δημοκρατίας και της ανατροπής.
Η διαφθορά στη δεκαετία του 90- Η θεσμοθέτηση της ηθικής
Η προηγούμενη δεκαετία έκλεισε με συνέδρια που μελετούσαν τη διαφθορά διεθνώς. Το πρόβλημα του Κράτους των Δικαστών επανήλθε στην επικαιρότητα. Η παρούσα δεκαετία έκανε την ηθική προϊόν κυβερνητικής δράσης. Η εξουσία καταγγέλλει τη διαφθορά. Ο αιώνας ολοκληρώνεται με θεσμοθετημένη την ηθική τάξη κατά της διαφθοράς. Ετσι η ηθική και ο νόμος ταυτίζονται σε ένα ενιαίο κανονιστικό σύστημα. Η διαφθορά εξοστρακίζεται των κειμένων και τα κείμενα εκφράζουν την ηθική της νέας τάξης εξουσίας. Οπως στα νομοθετήματα της δεκαετίας του 80 η περί σοσιαλισμού ορολογία κοσμούσε διακηρυκτικά κάθε παράγραφο, στα νομοθετήματα του 90 όροι όπως «ανεξάρτητη», «διαφάνεια», «ηθικοποίηση», «αδιάφθορος», χάνουν προκλητικά το νόημά τους αφού κατατείνουν στο να θεσμοθετούν επιτροπές και να δικαιολογούν νέους πολιτικούς ρόλους.
Κανείς φυσικά δεν πιστεύει τα κείμενα. Αλλά ο καθένας δικαιούται να σκέπτεται και να αναρωτιέται σε ποια ιδεολογική βάση θεμελιώθηκε η τόση ηθική. Οι ιδεολογικοί ταγοί των συστημάτων που εξέφρασαν τα μεταπολεμικά ιδεώδη κατηγορήθηκαν όλοι ανεξαιρέτως για ανηθικότητα. Οι διανοούμενοι κρίθηκαν σύσσωμοι ως διεφθαρμένοι. Η κριτική εκτοξεύθηκε προς κάθε κατεύθυνση ανάλγητη. Τα μέσα προσέδωσαν την αναγκαία μαζικότητα και όλοι επέτυχαν να κηλιδωθούν, έστω και για λίγα δευτερόλεπτα. Ακόμη και τα οικολογικά κινήματα, τα φιλόπτωχα ταμεία και οι ανθρωπιστικοί φορείς δηλώθηκαν ως καταχραστές ή με κάποιο τρόπο ως διεφθαρμένοι. Οι καπνιστές διώχθηκαν, η απόλαυση τιμωρήθηκε με δίαιτες και φοβερές αρρώστιες. Με τις απορίες αναπάντητες, ο νομοθέτης σπεύδει να μας καθησυχάσει με την διακήρυξη της απαξίας της διαφθοράς.
Τάχα γιατί ;
Οι πρωταίτιοι της αδιάφθορης κοινωνίας
Ενόψει αυτών η Παγκόσμια Τράπεζα ξεκίνησε την εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Ο αντιπρόεδρός Της Ζαν- Μισέλ Σεγερινό δήλωσε ότι: Η έννοια της διαφθοράς είναι σαν αυτή της αλήθειας. Δεν υπάρχουν αντικειμενικές στατιστικές.
[3]Η Παγκόσμια Τράπεζα άρχισε πριν ένα χρόνο να εφαρμοζει ειδικό πρόγραμμα κατά της διαφθοράς σύμφωνα με σχετικές δηλώσεις του Προέδρου της Τζέιμς Βόλφενσον στην ετήσια διάσκεψη της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ. Η Τράπεζα ακολουθεί πλέον αυστηρότερες τακτικές προμήθειας και διστάζει να δραστηριοποιηθεί σε περιοχές όπου υπάρχει οποιαδήποτε υπόνοια διαφθοράς. Διεξάγει αιφνιδιαστικούς ελέγχους και καλεί τις κυβερνήσεις των χωρών να διεξάγουν εργώδεις έρευνες ώστε να μην διαπιστωθεί ίχνος διαφθοράς στην ολοκλήρωση των προγραμμάτων της ΔΤ.
Κατά τον ορισμό της ΔΤ διαφθορά σημαίνει κακή χρήση των δημοσίων αξιωμάτων με στόχο τον προσπορισμό ατομικού κέρδους και όπως αναφέρεται ανθεί εκεί που οι κυβερνήσεις έχουν μεγάλη δύναμη, οι μισθοί των υπαλλήλων στο δημόσιο τομέα είναι χαμηλοί, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί ατελείς και ταυτόχρονα υπάρχουν πλούσιες εταιρίες και ιδιώτες πρόθυμοι να πληρώσουν μίζες[4].
Το φαινόμενο δεν είναι πρόσφατο. Οι διοικήσεις και τα πρόσωπα διαφθείρονται είτε με ένα πινάκιο φακής, είτε με ακριβότερο τίμημα. Καθείς έχει την τιμή του. Ποιά αίτια ώθησαν όμως την ΔΤ να προχωρήσει σε τέτοιες δημόσιες καταγγελίες κανείς δεν δύναται να διαβεβαιώσει. Ισως για να οδηγήσει στην συντόμευση της ανατροπής της συγκεκριμένης ισχυρής τάξης. Ισως για να επιτρέψει την αποτελεσματικότερη επιβολή της. Ισως για να επιτύχει την αμεσότερη πολιτική λήθη. Τώρα μάλιστα που οι καιροί και οι καταστάσεις εξελίσσονται ταχύτερα. Είναι γεγονός ότι η σύγχρονη δυτική δημοκρατία στήθηκε με συμμετοχή στην εξουσία πλήθους μικροαστών. Η «κόρη του Μπακάλη» και ο «γιός του Φούρναρη» στην Μ.Βρεττανία και στη Γαλλία κάθησαν σε θώκους που τους προσέφερε το μεταπολεμικό άλλοθι απλόχερα, ως δημοκρατική κατάκτηση. Δεν είχαν όμως το χρόνο να ανατρέψουν τους φόβους και τις αδυναμίες της καταγωγής τους. Η συμμετοχή στην εξουσία δεν απαλύνει τις μνήμες του μικροαστού.
Στις 28/9/97 δημοσιεύθηκε η πληροφορία ότι η δεκατετρασέλιδη εισήγηση του Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου κ. Σ. Κοσμίδη που εγκρίθηκε ομόφωνα από τους Υπουργούς αποτέλεσε απόφαση του ΥΣ για την καθιέρωση νέου τρόπου ανάθεσης των προμηθειών και των δημοσίων έργων. Ένα νομοσχέδιο και μία επιτροπή θα αναλάβουν να προωθήσουν το έργο της ηθικοποίησης του κράτους, αφού όπως δήλωσε ο Πρωθυπουργός: «Η κυβέρνηση δεν έχει και δεν θέλει να κρύψει τίποτα».[5] Εξάλλου ιδιαίτερη μνεία έγινε στη σχετική συνεδρίαση στο πλαίσιο που θα ισχύσει για τις προμήθειες και τα έργα που θα εκτελεσθούν από το φορές που θα επιλεγεί για το 2004. Λίγες μέρες αργότερα ανακοινώθηκε ότι θεσμοθετείται και για τους δημοσίους υπαλλήλους που ασχολούνται με έργα και προμήθειες, η υποχρέωση υποβολής πόθεν έσχες. Ηδη στο άρθ. 3 του ν. 2576/98 «Βελτίωση διαδικασιών για την ανάθεση της κατασκευής των δημοσίων έργων και άλλες διατάξεις» προβλέφθηκε η δήλωση περιουσιακής κατάστασης στον Αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου για δημοσίους υπαλλήλους και άλλα πρόσωπα που συνδέονται με την ανάθεση δημοσίων έργων.[6] Τις τελευταίες μέρες το σχέδιο νόμου για την Ολυμπιάδα γέμισε τα σπίτια μας Αρχές και Ηθος… φυσικά και ερωτηματικά.
Ο λόγος περί διαφθοράς στην Ελλάδα ηχεί εντονότατα και μάλιστα σε περιόδους προγραμματικών συμφωνιών και αναθέσεων έργων με εξαιρετικές συνθήκες δημοπράτησης. Ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το φαινόμενο μετά από πολυετή παραμονή στην εξουσία του ίδιου κόμματος, χωρίς μάλιστα φανερή προοπτική να την εγκαταλείψει. Πρόκειται δηλαδή για θεσμοθέτηση του εξαγνισμού έναντι της ίδιας τάξης ανθρώπων, της ίδιας ομάδας εξουσίας, της ίδιας γενιάς που ονειρευόταν συλλογικά λίγα χρόνια πίσω.
Είναι χαρακτηριστικό ότι και στην Ελλάδα ο περί ηθικής/ ανηθικότητας λόγος άνθισε επί σοσιαλισμού. Σήμερα συζητώντας την αναθεώρηση του Συντάγματος από το ΠΑΣΟΚ μένει η γεύση ότι θα πρόκειται για μια επί το ηθικότερο αναθεώρηση. Η Νέα Δημοκρατία ως συντακτική εξουσία το 1975 έγραψε ένα Σύνταγμα όπου η ηθική δεν διατρέχει το κείμενο. Η Νέα Δημοκρατία το 1975 μπορούσε να εκφρασθεί με το λόγο της ισχυρής μεγαλοαστικής μεταπολεμικής νεοελληνικής τάξης. Μιας τάξης που το δίχως άλλο δεν μεριμνούσε το μάλλον για την ηθική και δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική διαφθορά. Σήμερα σε κάθε μας νόμο η ηθική πασπαλίζει την πραγματικότητα, είτε δημιουργώντας σώματα αδιαφθόρων, είτε τιμωρώντας τους ανήθικους κάθε είδους με πρόστιμα, φορολογία, και απαγορεύσεις.
Η χρησιμότητα της διαφθοράς για το νέο αιώνα
Η διαφθορά σε κάνει να ξεχνάς. Όπως κάθε τι που προκαλεί οδύνη και ντροπή, ο διεφθαρμένος άνθρωπος, ο διεφθαρμένος λόγος, η διεφθαρμένη σκέψη λησμονιέται και καταχωνιάζεται ξεδιάντροπα στη συλλογική ντροπή. Οι λαοί των δυτικών δημοκρατιών περνούν στον 21ο αιώνα με το νέο προπατορικό αμάρτημα να τους βαρύνει. Τη διαφθορά της δημοκρατίας και των εκφραστών της. Τη διαφθορά των μεταπολεμικών ιδεωδών και των σοσιαλιστικών ιδεών. Τα διαμάντια του Μποκάσα θα βαραίνουν τους δυτικούς αστούς περισσότερο από την επαναστατική καρμανιόλα. Η αδιάφθορη Διεθνής Τράπεζα θα ορίσει τους κανόνες της ηθικής του μέλλοντος. Μαζί και τους κανόνες της λησμονιάς.
Η ενωμένη Γερμανία θα λησμονήσει το χιτλερικό της πατέρα και θα επιτρέψει στα τέκνα της να αποενοχοποιηθούν. Το σοβιετικό καθεστώς μεταλλάχθηκε με τόση ευκολία που οι ήρωες της εφηβείας μας στέκουν απορημένοι. Ο πλέον αιματοβαμμένος αιώνας της ιστορίας πρέπει κάπως να βρει διεξόδους. Σε άλλες εποχές αρκούσε η επονομασία σε Μεγάλο για να καταστήσει έναν ηγεμόνα ιστορικά ανεπίληπτο. Σήμερα η ισχύς των μέσων δεν διευκολύνει την κατασκευή Μεγάλων. Επιτρέπει όμως, και μάλιστα επιζητά, το σκάνδαλο και την καταδίκη του. Για τον ίδιο περίπου σκοπό.
Τούτο όμως που διαλανθάνει του περί διαφθοράς λόγου, είναι ο εθισμός. Οι κραυγές δεν είναι πλέον αποτελεσματικές. Οι καταγγελίες δεν ακούγονται ως εύλογες. Ο λόγος περί διαφθοράς μπορεί να την πατήσει σαν το παραμύθι με τον Ψευτοβοσκό. Την ΔΤ κανείς δεν θα την ακούσει με προσοχή διότι όλοι γνωρίζουν ότι μετέρχεται των ιδίων μέσων και ότι πάντως ότι κανείς δεν την έχρησε ταγό ηθικής. Χρήμα της έδωσε να διαχειρίζεται. Ανάλογα και με το σύγχρονο σοσιαλισμό του ΠΑΣΟΚ, το οποίο πατροκτόνα ηθικοποιείται, αφού όμως επέτυχε να καταστήσει αδιάφορους τους έλληνες πολίτες στα πλέον σκανδαλώδη γυμνά θεάματα, και αφού το όνομα Κοσκωτάς δημιουργεί πλέον περισσότερη συμπάθεια παρά αγανάκτηση.
….και τούτα ενώ ιδρύεται ο γνησιότερος μοραλισμός της ιστορίας…..
«Η ελευθερία είναι ρήξη» αναφέρει ένας από τους περισσότερο υμνηθέντες διεφθαρμένους της Ευρώπης[7]. Τη ρήξη με το παρελθόν που δεν πρόκαμε να παλαιώσει επιχειρεί ο λόγος περί διαφθοράς ώστε να επιταχύνει τη νέα τάξη πραγμάτων.
Οσα θα κατάφερνε κάποτε μια επανάσταση ή μια βαθιά κοινωνική αλλαγή, όσα θα σάρωνε ένας πόλεμος, καλείται να ρυθμίσει ο θεσμικός λόγος περί της διαφθοράς. Της διαφθοράς των άλλων. Η στάση αυτή δεν είναι πρωτόγνωρη. Συναντάται και επαναλαμβάνεται.
Τούτο ενώ η ηθική (η άλλη ηθική των ιδιωτών, των προσώπων) αποτελεί αντικείμενο σκέψης και έμπνευσης για μια συνεχώς διευρυνόμενη ομάδα πληθυσμού, η οποία έχει χαρακτηριστικό να προέρχεται από τάξεις εξουσίας, αν και βέβαια δεν εκφράζει την μικροαστική αντίληψη περί ηθικής. Η αριστοκρατία που επιβλήθηκε από τη συγκυρία και η οποία εκφράζει την προοδευτικότητα στις μέρες μας, έχει χαρακτήρα διεθνή και δεν ψιθυρίζει πλέον. Ο νεομοραλισμός της ανατροπής βρήκε πλειάδα αμοράλ αριστοκρατών να προσεγγίσουν τρυφερά τη ρήξη της ελευθερίας.
Από το Γούντι Αλλεν, στον Κισλόφσκυ, ή τον Πολ Οστερ, το σινεμά ηγείται και οι σύγχρονοι θεωρητικοί αναλύουν τη «διαφορετικότητα», την ανοχή και την επιείκεια, ως πολιτικές αρετές.
Η πιο πάνω τάση όμως δεν θίγει κατά το ελάχιστο την χρησιμότητα του λόγου περί διαφθοράς και τις ηθικές κραυγές των διακεκηρυγμένων φορέων της σύγχρονης ηθικής τάξης : το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Παγκόσμια Τράπεζα, την Bundensbank. Η αλλαγή του αιώνα θα πρέπει να εξωθήσει στη λησμονιά το παρελθόν, να ζυγιάσει την εξουσία και να επιδιώξει όσο το αντέχει να τη διατηρήσει ακέραιη, δια μέσου συμβολικών εξοστρακισμών. Είναι τάχα τυχαίο που η μεγάλες πρόσφατες βουτιές του χρηματιστηρίου ξεκινούν από τις χώρες εκείνες που το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο καταγγέλλει ως διεφθαρμένες …
Η ηθική του 21ου αιώνα είναι υπόθεση της εξουσίας. Είτε πρόκειται για την πολιτική ηθική τάξη που εξωθεί στην ανατροπή την καθεστηκυία τάξη, είτε για την ιδιωτική ηθική που δημιουργεί τη νέα κάστα διανοούμενης αριστοκρατίας η ηθική συνδέεται άμεση με την άσκηση της εξουσίας και την χαρακτηρίζει. Είδαμε τον πρώτο Πρόεδρο της Δημοκρατίας να εκλέγεται επειδή ήταν έντιμος και να επαινείται επειδή ασκεί ευπρεπώς τα καθήκοντά του, είδαμε και τον Τύπο να αναζητά απεγνωσμένα ηθική σε πρόσωπα και θεσμούς. Η ηθικοποίηση των προμηθειών και της Ολυμπιάδας, αναντίρρητα θα οδηγήσει σε αναθέσεις σε νέες εταιρίες, ηθικότερες ίσως από τις προηγούμενες. Θα αναθέσει σε άλλα… ηθικότερα Υπουργεία να διεξάγουν τους αδιάφθορους διαγωνισμούς ή τις αναθέσεις κατά παρέκκλιση. Ο Πρωθυπουργός πίνει φυσική πορτοκαλάδα και όταν καπνίσει… αποτελεί είδηση.
Αλλάζει ο κόσμος. Καιρός για τσιγάρο.

[1] . βλ. και το Βήμα 18/1/1998, Φάκελος σ. Α36 και Α 37
[2] . ενόψει επικείμενης αναθεώρησης εδώ και … λίγα χρόνια, η ηθική παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα αιτήματα των κομμάτων.
[3] . Αναφέρεται σχετικά στην International Herald Tribune, άρθρο της οποίας αναδημοσιεύει η Ημερησία της 29/9/1997 σ. 16
[4] . Σχετικά βλ. Ν. Νικολάου Παγκόσμια διαφθορά Το Βήμα 28/9/97
[5] . Το Βήμα Ανάπτυξη 28/9/97 σ. 1-3
[6] . Ας μην ξεχνάμε και την πρόσφατη επιχείρηση της ονομαστικοποίησης των μετοχών των τεχνικών εταιριών για την απαλοιφή των «διαπλεκομένων»…..
[7] .Πρόκειται φυσικά για τον Φ. Μιττεράν, που τιμήθηκε ως σοσιαλιστής ηγέτης και καταγγέλθηκε στη ζωή και μετά το θάνατό του ως ιδιαίτερα διεφθαρμένο πρόσωπο. Η επικαιρότητα βοήθησε ώστε μέχρι σήμερα να εξαίρεται το στοιχείο της διαφθοράς πολύ περισσότερο από τη μνήμη του ηγέτη. Παραμένει ακόμη αμφίβολο πώς θα καταγράψει η ιστορία το συγκεκριμένο πρόσωπο. Η διατύπωση στο Ενθυμήσεις για δύο φωνές….Πέμπτη, 22 Ιανουαρίου 1998

Νομικό Συμβούλιο του Κράτους - 125 χρόνια

Σήμερα γιορτάσθηκαν στην αίθουσα των Φίλων της Μουσικής τα 125 χρόνια του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Την εκδήλωση τίμησε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και παρουσιάσθηκε Τιμητικός Τόμος από τον εκδότη Αντώνη Σάκκουλα ο οποίος γιορτάζει παρομοίως τα 75 χρόνια των εκδόσεων Αντ. Ν. Σάκκουλα.

Συναντήσαμε πολλούς φίλ0υς αγαπητούς, ήπιαμε παρέα κρασάκι και ευχόμαστε να τα χιλιάσει το ΝΣΚ.

Η αμεροληψία απασχόλησε τη γράφουσα στον Τιμητικό αυτό Τόμο, μια αρχή που μέλλει να απασχολήσει τα νομικά δρώμενα στο μέλλον όλο και περισσότερο. Η αμεροληψία που όπως όλες οι ηθικές αρχές χαρακτηρίζεται από μεγαλοστομία και υποκρισία. Η αμεροληψία που όμως αποκτά κανονιστικό χαρακτήρα... να δούμε!

Διονυσίου Αρεοπαγίτου 17 και 19

Συζητήθηκαν την 4η Ιουνίου 2008 ενώπιον του ΣτΕ οι αιτήσεις ακυρώσεως που έχουν ασκήσει κάτοικοι της περιοχής και πολιτισμικοί σύλλογοι κατά της απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού με την οποία αποχαρακτηρίστηκαν τα διατηρητέα κτίρια επί της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου 17 και 19. Τα κτίρια αυτά αποτελούν το μόνο εμπόδιο ανάμεσα στο νέο μουσείο και την πρόσβασή του στη διονυσίου αρεοπαγίτου «κρύβοντας» το μουσείο από τα μάτια του επισκέπτη της. Επί τη βάσει αυτή υπάρχει πρόθεση να κατεδαφιστούν ούτως ώστε το σύνολο του μουσείου και δη η καφετέρια αυτού που βρίσκεται στο ισόγειο να έχει θέα προς την Ακρόπολη.

Οι εισηγητές της υπόθεσης (κα. Σακελλαροπούλου και κ. Μαντζουράνης) τάχθηκαν υπέρ της αποδοχής των αιτήσεων ακυρώσεως. Ο αποχαρακτηρισμός των διατηρητέων και η κατεδάφισή τους στην προκειμένη περίπτωση όπως αναφέρθηκε δεν αιτιολογείται αλλά ούτε και δικαιολογείται επί τη βάσει ύπαρξης υπέρτερου συμφέροντος το οποίο και θα προστατευόταν μέσω της κατεδάφισης.

Η θέση αυτή του Δικαστηρίου ενσωματώνει την πάγια νομολογία του, η οποία ερμηνεύει στενά την αρχαιολογική νομοθεσία και απαιτεί την προστασία των διατηρητέων κτιρίων στο διηνεκές. Η προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς κατοχυρώνεται στο σύνταγμα (άρθρο 24 ) και εξειδικεύεται στην ισχύουσα αρχαιολογική νομοθεσία και δη στο ν. 3028/02. Η προστασία των διατηρητέων κάμπτεται σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνον εφόσον κατόπιν στάθμισης με άλλο συνταγματικά προστατευόμενο αγαθό αυτό κριθεί In concreto ότι υπερέχει.

Χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιας στάθμισης τέθηκε και κατά τις εργασίες κατασκευής των έργων για το αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος. Το ΣτΕ (ΣτΕ 2300/1997) έκρινε ότι για την κατασκευή του έργου και εν όψει της σημασίας του για το δημόσιο συμφέρον, δικαιολογείται η άρση της προστασίας στοιχείων της πολιτισμικής κληρονομιάς. Το δικαστήριο δέχτηκε ότι η μεταφορά των μνημείων που βρίσκονταν στο λόφο στο Ζαγάνι ήταν για το λόγο αυτό νόμιμη.

Στην υπόθεση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου η θέα προς την Ακρόπολη από την καφετέρια του Μουσείου, την οποία επικαλείται η προσβαλλόμενη απόφαση ως λόγο για την άρση της προστασίας των διατηρητέων, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα μπορούσε υπό οποιεσδήποτε προϋποθέσεις να αντισταθμίσει την προστασία των διατηρητέων. Στη στάθμιση πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι τα μνημεία αυτά πέραν από αυτή καθεαυτή την αξία τους ως τέτοιων επιτελούν και ρόλο στο χώρο ως σύνολο, «στο μέτωπο» της περιοχής όπως αναφέρθηκε και από την εισηγήτρια της υπόθεσης. Αυτό άλλωστε έγινε δεκτό και στην 676/2005 απόφαση του ΣτΕ όπου αναφέρεται ότι το Νέο Μουσείο δεν αλλοιώνει το χαρακτήρα της περιοχής εκτός των άλλων επειδή δεν είναι ορατό από τη διονυσίου αρεοπαγίτου.

Είναι αναμφίβολο ότι θα ήταν και επιθυμητό και σκόπιμο το Μουσείο Ακρόπολης από κάθε του πλευράνα έχει θέα προς την Ακρόπολη. Η καταστροφή όμως του περιβάλλοντος χώρου με τον οποίο η Ακρόπολη αποτελεί ενιαίο σύνολο αλλά και η καταστροφή δύο μνημείων που έχουν αντέξει στο χρόνο δε σταθμίζεται ισότιμα, πολλώ δε μάλλον δε μπορεί να υπερέχει.

Η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς στην οποία αποσκοπεί και το ίδιο το μουσείο ακρόπολης δεν διέρχεται από την καταστροφή μέρους της αλλά οφείλει να γίνεται με προγραμματισμό και συνέπεια που θα διασφαλίσει την ενίσχυση της υπάρχουσας κληρονομίας με νέα μνημεία. Η αξιοποίηση των κτιρίων που κοσμούν την περιοχή και η ανάδειξή τους μπορεί να τα κάνει χρηστικά και προσοδοφόρα.

Κουφέτα επαμφοτερίζοντα: ευχές και συλληπητήρια!

H είδηση των πρώτων γάμων ομοφυλοφίλων στην Τήλο άναψε τη συζήτηση ξανά. Μας το επισήμανε χθες και ο Λάκης!
Σημερινή είδηση μάλιστα είναι ότι διώκεται ο δήμαρχος για την τέλεση των γάμων αυτών.
Στη νομική αυτή διαμάχη το λόγο παίρνει και ο κ. Σανιδάς.
Η θέση της κ. Παπαζήση αμφισβητείται και συζητείται. Ολα θα υποστηριχθούν και όλα θα τα απορρίψουμε. Οι νομικοί δίπλα στους ιερείς θα βρουν πάλι επίκαιρο θέμα για διάλογο και θα στρέψουν τους προβολείς επάνω τους. Θυμάστε κάποτε την "Εποχή των συνταγματολόγων με τα ομοιόχρωμα?"...

Εμείς ευχόμαστε αρχικά στους νεόνυμφους να ζήσουν και τρώμε κουφέτα για τη χαρά τους.
Στους νομικούς ευχόμαστε καλή τύχη στις νομικές τους ασκήσεις ερμηνείας υπό το φως των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Και αναρωτιόμαστε με το συνήθη σκεπτικισμό που μας διακρίνει:

Ότι ο γάμος στον Αστικό Κώδικα αφορά άνδρα και γυναίκα είναι μάλλον δεδομένο. Όπως και ότι το Σύνταγμα απαγορεύει την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ. Όπως και ότι το Mall είναι παράνομο… κοκ.

Ότι όμως η ερμηνεία όλα τα σφάζει είναι και αυτό δεδομένο. Γιατί λοιπόν να επικεντρωθούμε στο gay γάμο και όχι στην ερμηνευτική μας συμπεριφορά ως νομικών?

Την κοινωνική ανάγκη για λύση στο ζήτημα των σχέσεων των ανθρώπων κάθε φύλου και επιλογής δεν την αρνείται κανείς. Ομως η συζήτηση για το Σύμφωνο Συμβίωσης έμεινε στα χαρτιά για τους ομοφυλόφιλους.

Μια σύμφωνη με το Σύνταγμα και το κοινοτικό δίκαιο ερμηνεία (η οποία υιοθετεί την ΕΣΔΑ) επιτρέπει γάμο ομοφυλοφίλων άνευ εταίρου. Συμπληρώνει δε και τη γραμματική ερμηνεία που ανέφερε σήμερα στη ΝΕΤ ο καθηγητής μας ο Μιχάλης Σταθόπουλος. Να μείνουμε λοιπόν στην ισχύουσα ρύθμιση και να δώσουμε το λόγο στους ερμηνευτές?

Εγώ που υποστηρίζω την ασφάλεια δικαίου δεν επιθυμώ τέτοια ερμηνευτικά τολμήματα. Και επιθυμώ την άμεση ρύθμιση του θέματος με τρόπο ορθολογικό και σαφή.

Διότι οι ερμηνευτικές ασκήσεις τέλος δεν έχουν… Ενώ η χαρά είναι της στιγμής. Τό πρόβλημα θα παραμείνει. Και πρέπει να λυθεί άμεσα. Ας πάρουν βαθειά αναπνοή οι άτολμοι και ας νομοθετήσουν δυναμικά. Αρμόζει άλλωστε περισσότερο στη ΝΔ μια τέτοια απόφαση παρά στο ΠΑΣΟΚ (και όλοι ξέρουμε τι εννοώ).

Να ζήσουν λοιπόν οι νεόνυμφοι!
Ο δήμαρχος Τήλου γρήγορα και βουλευτής!
Ο διάλογος να ανθίσει!
Αλλά να νομοθετηθεί άμεσα το θέμα της ελεύθερης συμβίωσης για όλους.

Στην ερμηνεία τέλος στέλνουμε συλλυπητήρια. Ιδίως όταν ποινικοποιεί συμπεριφορές με τόσο αστείο τρόπο!

Η ρητορική ενός "ευαίσθητου αθλητή" και Προέδρου.

Πέρασε και ο Μάης του 2008 που τόσα μας θύμισε για εκείνο το Μάη του 68. Επιτέλους! Πολλά δημοσιεύματα και αφιερώματα για τις χαμένες ιδεολογίες και τη νοσταλγία της "Φαντασίας στην Εξουσία". Πολλά σκόρπια λόγια και ευκαιρία για να βγουν ξανά στο προσκήνιο οι Κον Μπεντίτ της Ευρώπης.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας έκανε το διδακτορικό του στα Νομικά και έζησε το Μάη του 68 ως διδάκτωρ του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας με ένα δικό του τρόπο, όπως μας είπε στη χθεσινή Ελευθεροτυπία.

Όπως αναφέρει στο βιογραφικό του ήταν: "Δικηγόρος, σπούδασε νομικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μιλάνου και Κολωνίας όπου και ανηγορεύθη διδάκτωρ της Νομικής Σχολής με θέμα, "Κτήση και Απώλεια της Νομής κατά το Ελληνικό και Γερμανικό Δίκαιο" υπό την επίβλεψη του διαπρεπούς νομομαθούς, καθηγητού του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου Gerhard Kegel». Είναι γνωστό ότι υπήρξε καλός αθλητής και μάλιστα ότι διακρίθηκε στο βόλεϊ.

Ως συνάδελφος κατά το σκέλος «δικηγόρος και διδάκτωρ», αν και παιδί μιας άλλης γενιάς μόλις πεντάχρονο το Μάη του 68, του οφείλω με όλο το σεβασμό που αρμόζει στο θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας μερικές σκέψεις σε σχέση με το χθεσινό αυτό δημοσίευμα:

Θα περίμενε κανείς από έναν ιδεολόγο που γαλουχήθηκε με την προοδευτική σκέψη και με θέσεις της αριστεράς να είναι περισσότερος σκεπτικός και προβληματισμένος τώρα που ο Μάης του 2008 πέρασε με αρκετά μνημόσυνα εκείνου του άλλου Μάη, ενώ τα πανεπιστήμια της χώρας καίγονται, όταν τα παιδιά των Ελλήνων είναι στους δρόμους, όταν η γενιά του Μάη του 68 δεν τους πρόσφερε κανένα μα κανένα απολύτως όραμα. Ποιός ευθύνεται για την ένδεια των ονείρων αυτής της γενιάς? αυτό αξιώνουμε από τη ρητορική των θεσμών.

Θα περίμενε κανένας να σωπαίνεικανείς αντί να επιχειρεί να μας θυμίσει τις παλιές ένδοξες μέρες «πούσαι νιότη πούλεγες πως θα γινόμους άλλος» έλεγε μια καλή μου καθηγήτρια Μαζαράκη στο σχολείο. Ιδίως όταν οι συναγωνιστές του μαζεύουν τα σκόρπια φύλλα των χαμένων ιδεών στις βίλλες τους στην Εκάλη και τα ΒΠ όπου κατόρθωσαν να ανέβουν. Βέβαια εκείνος, ο Πρόεδρος παραμένει λένε γειτονάκι στη Νεάπολη και διαβάζει. Ομως ποιός ο λόγος να θυμάται εκείνες τις μέρες ξεχνώντας τις σημερινές? Πώς κανείς νομιμοποιεί με τη ζωή του τα προδομένα όνειρα? αυτό περιμένουμε από τη ρητορική των θεσμών.

Θα περίμενε κανείς να θυμάται ότι «οι ήρωες περπατούν στα σκοτεινά».
Οι θεσμοί συχνά απαιτούν σιωπή. Όχι βέβαια πως δίνουν και πολλοί σημασία αλλά τα σύμβολα αξίζει να φροντίζουν την εικόνα τους. Το δημοσίευμα αυτό με τόσους φοιτητές στο δρόμο και τα νοσοκομεία στη χώρα που ο ίδιος προεδρεύει τουλάχιστον προβληματίζει ως προς τη ρητορική των θεσμών.

Εμείς πάλι αλλιώς φανταστήκαμε τη γενιά του Μάη του 68. Στο Παρίσι που σπουδάσαμε όπως όφειλε ο κάθε Έλληνας για να γίνει καλός αστός, στα βήματα του Κοραή, μασήσαμε την αμφισβήτηση και τις ιδέες μέχρις εσχάτων. Και τώρα απορούμε κοιτάζοντας τις γενιές του Μάη να νέμονται ζηλότυπα την εξουσία και να μην αφήνουν ούτε ένα σκαμνάκι να καθίσουν οι νεότεροι, ούτε ένα παραθυράκι να ονειρευτούν. Από το Μάη του 68 το μόνο που απέμεινε είναι τα κουφάρια των προδομένων ονείρων, κύριε Πρόεδρε. Και οι άλλες γενιές τα κοιτάζουν περίλυπες διεκδικώντας τα δικά τους όνειρα και μια θέση στον κόσμο.

«Κτήση και απώλεια της νομής», κύριε Πρόεδρε ήταν το διδακτορικό σας, …και απώλεια….

Ο Μάης του 68 κρατά καλά την εξουσία ακόμη και τη νέμεται. Και φευ δεν σπουδάζει πλέον με κέφι στην Ευρώπη, αλλά ψευτοσπουδάζει μόνο και μόνο για το χαρτί σε κάθε μαγαζάκι που μοιράζει χαρτιά. Δικαιολογημένα ίσως. Γιατί και όσοι σπούδασαν σε καλά μαγαζιά, όσοι μοιράστηκαν ιδέες έμειναν στην κτήση της νομής.
Ξέχασαν την απώλεια.

Θέλουμε, κύριε Πρόεδρε, τα όνειρα και τις ιδέες ζωντανές. Αρκούν τα μνημόσυνα! Αν δεν μπορούμε να παράγουμε σκέψη και ιδέες, αν δεν μπορούμε να ονειρευόμαστε, μπορούμε πάντως να σωπαίνουμε.

Και αξιώνουμε η ρητορική των θεσμών να μας συμπονάει τουλάχιστον, αφού δεν αξιώθηκε να μας εμπνέει.

Η δικηγόρος, διδάκτωρ, γείτονας στη Νεάπολη και τέκνο της γενιάς που ολοκλήρωνε το διδακτορικό της το 89 όταν το τείχος γκεμιζόταν, Ελένη Τροβά.