Η διαφθορά και η χρησιμότητά της για την μετάβαση στον 21ο αιώνα

Το κείμενο αυτό αποτελεί δημοσιευμένο άρθρο στο περιοδικό ΣΑΜΙΖΝΤΑΤ μερικά χρόνια πριν. Ο υπότιτλος ήταν τότε:

Από το Μαρκήσιο Ντε Σαντ στα Μεγάλα Εργα και από τη Διεθνή Τράπεζα στον Πόλ Οστερ

Το αναδημοσιεύω γιατί έδωσε την αφορμή για σειρά κειμένων για τη διαφθορά και τη διαφάνεια στη συνέχεια αλλά και γιατί είναι δραματικά επίκαιρο.
Αλλωστε τι θα μπορούσε να πει ένας νομικός τούτες τις μέρες αν δεν ψάχνει για πελάτες?
καλύτερη η σιωπή και το σκάλισμα των παλιών κειμένων.
Με την ευκαιρία: την Παρασκευή το βράδυ η ΝΕΤ παίζει αργά τη νύχτα το περίφημο κινηματογραφικό έργο ΚΑΠΝΟΣ. Παρότι δεν καπνίζω σας παρακαλώ να μην το χάσετε!

Είναι τόσο παράξενο, αλλά συμβαίνει με ιστορική συνέπεια και δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών: Η ηθική συναντιέται με την εξουσία, τόσο σε επίπεδο λόγου όσο και σε επίπεδο αρχών. Η συνάντηση αυτή συχνά γίνεται μοιραία. Ιδίως σε καιρούς «ενδιαφέροντες», όπως ενόψει της οργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων ή της κρίσης των χρηματιστηρίων της Ασίας.
Αν άλλοτε η ηθική των ατόμων και των κοινωνιών αποτέλεσε σημείο κριτικής των θρησκειών, σήμερα ο λόγος περί του ηθικού και του ορθού ανήκει στην οικονομική εξουσία, τη γνησιότερη μορφή σύγχρονης εξουσίας. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αποτελεί μαζί με τη Παγκόσμια Τράπεζα το κέντρο της διεθνούς διπλωματίας. Είναι κοινότυπο να δηλώνει κανείς ότι οι πόλεμοι πλέον διεξάγονται στους διαδρόμους των ανωτέρω οργανισμών[1]. Κατά συνέπεια, εύλογα φορέας της σύγχρονης ηθικής και του σύγχρονου λόγου περί ηθικής να είναι οι ανωτέρω οργανισμοί ή οι εκπρόσωποί τους. Σ’ αυτούς ανήκει και το προνόμιο της καταγγελίας της διαφθοράς για την εδραίωση της ηθικής «τάξης των πραγμάτων». Οι σύγχρονοι ιεροκήρυκες φορούν γκρίζα κοστούμια. Φέρουν την προσωπική τους εντιμότητα ως τίτλο που τους απονέμει η εξουσία. Πόσο συχνά τάχα ακούγεται τελευταία ότι ο Χ ή ο Ψ είναι «έντιμος»; πόσο συχνά τα τελευταία χρόνια δεν επιλέγεται κάποιος σε θέση εξουσίας με κριτήριο την προσωπική του «ηθική» και «εντιμότητα»; Να που το αυτονόητο έγινε το ζητούμενο!
Σήμερα λοιπόν, ο λόγος περί ηθικής ανήκει στην Παγκόσμια Τράπεζα ή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ενήμερη περί των εξελίξεων στο διεθνή χώρο, η Ελλάδα σπεύδει να κατασκευάσει νομοθετήματα ηθικοποίησης του Κράτους, των δημοσίων συμβάσεων και των δημοσίων λειτουργών. Τον Συνήγορο του Πολίτη τον υιοθετεί με τυμπανοκρουσίες και ο λόγος περί ηθικής γίνεται πολιτικός. Ανάλογα επιδιώκει να ηθικοποιήσει και το Σύνταγμα [2]. Ο δυτικός κόσμος ανακάλυψε ξαφνικά την ανηθικότητα της προηγούμενης γενιάς εξουσίας και την κατήγγειλε περίτρανα. Ο λόγος περί διαφθοράς επέτυχε ότι επέτυχαν λίγες δεκαετίες πριν, το όραμα του σοσιαλισμού και του νέου κόσμου.
Ο περί διαφθοράς λόγος επιταχύνει τη διαδικασία της λήθης. Η κατάκτηση της εξουσίας θα περάσει από την καθύβριση και ότι την ανατροπή των εκάστοτε «διαπλεκομένων» (του τόσο ακαλαίσθητου αυτού νεολογισμού) με σκοπό την εγκαθίδρυση της επόμενης γενιάς ισχυρών, των νέων, εντίμων, νεμομένων το μερίδιο της εξουσίας. Η σύγχρονη μορφή κοινωνικής ανατροπής είναι η περί διαφθοράς καταγγελία που εκκινεί από θεσμούς ή πρόσωπα ικανά να γίνουν πιστευτά.
Η διαφθορά στη δεκαετία του 80 – Η περίοδος των δικαστηριακών καθάρσεων
Η επικαιρότητα του αιτήματος περί ηθικής στα τέλη του 20ου αιώνα κατέστη μέγιστη ήδη από την προηγούμενη δεκαετία που υπήρξε διεθνώς η περίοδος δικαστικών καθάρσεων του συστήματος. Η υπόθεση «καθαρά χέρια» ανετέθη στους δικαστές αρχικώς με μοναδική, ίσως, σημαντική συνέπεια την άνοδο των μισθών τους. Το φαινόμενο είναι γνωστό στην ελληνική πραγματικότητα. Και το «βρώμικο 89» ακόμη θυμίζει πώς κρύφθηκε από τα μάτια μας η πτώση του τείχους του Βερολίνου και πώς επετράπει στον ίδιο πρωθυπουργό να κυβερνά σταθερά και αδιατάρακτα μέχρι το θάνατό του, ώστε να καταδείξει ότι είναι αθώος. Η «κάθαρση» ως αντιπολιτευτικό αίτημα επέτυχε να στήσει μια προσωρινότατη κυβέρνηση με 151 βουλευτές που έπεσε με αφορμή σκάνδαλα. Η περίοδος των δικαστών πέρασε ανεπιστρεπτί, καθώς τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα, κρίθηκε ασύμφορη, αφού προσέδιδε δύναμη σε ένα σώμα (το δικαστικό) που ανέπτυσσε ανεξέλεγκτες τάσεις. Σήμερα, η κάθαρση ανατίθεται σε επιτροπές της διοίκησης, στον Συνήγορο του Πολίτη, ή στο Ελεγκτικό Συνέδριο, ή εν γένει ανατίθεται στην πολιτική εξουσία. Ακόμη περισσότερο συνιστάται για την βελτίωση της διοίκησης να ανατίθεται σε managers και τραπεζίτες, οι οποίοι εκφράζουν την αδιάφθορη πλευρά της οικονομίας.
Με αφορμή τους Ολυμπιακούς του 2004 η ηθική οργανώνεται και θεσμοθετείται με την διασταύρωση τόσων επιτροπών που η ατομική ευθύνη εξαφανίζεται ολοκληρωτικά. Και τούτο διότι εμπιστεύεται κανείς περισσότερο την ηθική της ομάδας, της Επιτροπής και της απρόσωπης εξουσίας, παρά την ηθική των ατόμων. Είναι παράξενο. Η ηθική του προσώπου, η ηθική που τόσο αποφασιστικά εγκαθιδρύεται στην κοινωνία της ετερότητας του ανόμοιου, η ηθική για την οποία σεμνύνεται το τέλος του 20ου αιώνα, αυτή του «Καπνού» και της «Κόκκινης Ταινίας», είναι απόλυτα αδιάφορη για την εξουσία. Η ηθική είναι χρήσιμη ως πολιτικό άλλοθι. Το ίδιο και η διαφθορά. Αλλά τούτο είχε επισημανθεί εγκαίρως από τον Ντε Σάντ στην προσέγγιση της δημοκρατίας και της ανατροπής.
Η διαφθορά στη δεκαετία του 90- Η θεσμοθέτηση της ηθικής
Η προηγούμενη δεκαετία έκλεισε με συνέδρια που μελετούσαν τη διαφθορά διεθνώς. Το πρόβλημα του Κράτους των Δικαστών επανήλθε στην επικαιρότητα. Η παρούσα δεκαετία έκανε την ηθική προϊόν κυβερνητικής δράσης. Η εξουσία καταγγέλλει τη διαφθορά. Ο αιώνας ολοκληρώνεται με θεσμοθετημένη την ηθική τάξη κατά της διαφθοράς. Ετσι η ηθική και ο νόμος ταυτίζονται σε ένα ενιαίο κανονιστικό σύστημα. Η διαφθορά εξοστρακίζεται των κειμένων και τα κείμενα εκφράζουν την ηθική της νέας τάξης εξουσίας. Οπως στα νομοθετήματα της δεκαετίας του 80 η περί σοσιαλισμού ορολογία κοσμούσε διακηρυκτικά κάθε παράγραφο, στα νομοθετήματα του 90 όροι όπως «ανεξάρτητη», «διαφάνεια», «ηθικοποίηση», «αδιάφθορος», χάνουν προκλητικά το νόημά τους αφού κατατείνουν στο να θεσμοθετούν επιτροπές και να δικαιολογούν νέους πολιτικούς ρόλους.
Κανείς φυσικά δεν πιστεύει τα κείμενα. Αλλά ο καθένας δικαιούται να σκέπτεται και να αναρωτιέται σε ποια ιδεολογική βάση θεμελιώθηκε η τόση ηθική. Οι ιδεολογικοί ταγοί των συστημάτων που εξέφρασαν τα μεταπολεμικά ιδεώδη κατηγορήθηκαν όλοι ανεξαιρέτως για ανηθικότητα. Οι διανοούμενοι κρίθηκαν σύσσωμοι ως διεφθαρμένοι. Η κριτική εκτοξεύθηκε προς κάθε κατεύθυνση ανάλγητη. Τα μέσα προσέδωσαν την αναγκαία μαζικότητα και όλοι επέτυχαν να κηλιδωθούν, έστω και για λίγα δευτερόλεπτα. Ακόμη και τα οικολογικά κινήματα, τα φιλόπτωχα ταμεία και οι ανθρωπιστικοί φορείς δηλώθηκαν ως καταχραστές ή με κάποιο τρόπο ως διεφθαρμένοι. Οι καπνιστές διώχθηκαν, η απόλαυση τιμωρήθηκε με δίαιτες και φοβερές αρρώστιες. Με τις απορίες αναπάντητες, ο νομοθέτης σπεύδει να μας καθησυχάσει με την διακήρυξη της απαξίας της διαφθοράς.
Τάχα γιατί ;
Οι πρωταίτιοι της αδιάφθορης κοινωνίας
Ενόψει αυτών η Παγκόσμια Τράπεζα ξεκίνησε την εκστρατεία κατά της διαφθοράς. Ο αντιπρόεδρός Της Ζαν- Μισέλ Σεγερινό δήλωσε ότι: Η έννοια της διαφθοράς είναι σαν αυτή της αλήθειας. Δεν υπάρχουν αντικειμενικές στατιστικές.
[3]Η Παγκόσμια Τράπεζα άρχισε πριν ένα χρόνο να εφαρμοζει ειδικό πρόγραμμα κατά της διαφθοράς σύμφωνα με σχετικές δηλώσεις του Προέδρου της Τζέιμς Βόλφενσον στην ετήσια διάσκεψη της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ. Η Τράπεζα ακολουθεί πλέον αυστηρότερες τακτικές προμήθειας και διστάζει να δραστηριοποιηθεί σε περιοχές όπου υπάρχει οποιαδήποτε υπόνοια διαφθοράς. Διεξάγει αιφνιδιαστικούς ελέγχους και καλεί τις κυβερνήσεις των χωρών να διεξάγουν εργώδεις έρευνες ώστε να μην διαπιστωθεί ίχνος διαφθοράς στην ολοκλήρωση των προγραμμάτων της ΔΤ.
Κατά τον ορισμό της ΔΤ διαφθορά σημαίνει κακή χρήση των δημοσίων αξιωμάτων με στόχο τον προσπορισμό ατομικού κέρδους και όπως αναφέρεται ανθεί εκεί που οι κυβερνήσεις έχουν μεγάλη δύναμη, οι μισθοί των υπαλλήλων στο δημόσιο τομέα είναι χαμηλοί, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί ατελείς και ταυτόχρονα υπάρχουν πλούσιες εταιρίες και ιδιώτες πρόθυμοι να πληρώσουν μίζες[4].
Το φαινόμενο δεν είναι πρόσφατο. Οι διοικήσεις και τα πρόσωπα διαφθείρονται είτε με ένα πινάκιο φακής, είτε με ακριβότερο τίμημα. Καθείς έχει την τιμή του. Ποιά αίτια ώθησαν όμως την ΔΤ να προχωρήσει σε τέτοιες δημόσιες καταγγελίες κανείς δεν δύναται να διαβεβαιώσει. Ισως για να οδηγήσει στην συντόμευση της ανατροπής της συγκεκριμένης ισχυρής τάξης. Ισως για να επιτρέψει την αποτελεσματικότερη επιβολή της. Ισως για να επιτύχει την αμεσότερη πολιτική λήθη. Τώρα μάλιστα που οι καιροί και οι καταστάσεις εξελίσσονται ταχύτερα. Είναι γεγονός ότι η σύγχρονη δυτική δημοκρατία στήθηκε με συμμετοχή στην εξουσία πλήθους μικροαστών. Η «κόρη του Μπακάλη» και ο «γιός του Φούρναρη» στην Μ.Βρεττανία και στη Γαλλία κάθησαν σε θώκους που τους προσέφερε το μεταπολεμικό άλλοθι απλόχερα, ως δημοκρατική κατάκτηση. Δεν είχαν όμως το χρόνο να ανατρέψουν τους φόβους και τις αδυναμίες της καταγωγής τους. Η συμμετοχή στην εξουσία δεν απαλύνει τις μνήμες του μικροαστού.
Στις 28/9/97 δημοσιεύθηκε η πληροφορία ότι η δεκατετρασέλιδη εισήγηση του Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου κ. Σ. Κοσμίδη που εγκρίθηκε ομόφωνα από τους Υπουργούς αποτέλεσε απόφαση του ΥΣ για την καθιέρωση νέου τρόπου ανάθεσης των προμηθειών και των δημοσίων έργων. Ένα νομοσχέδιο και μία επιτροπή θα αναλάβουν να προωθήσουν το έργο της ηθικοποίησης του κράτους, αφού όπως δήλωσε ο Πρωθυπουργός: «Η κυβέρνηση δεν έχει και δεν θέλει να κρύψει τίποτα».[5] Εξάλλου ιδιαίτερη μνεία έγινε στη σχετική συνεδρίαση στο πλαίσιο που θα ισχύσει για τις προμήθειες και τα έργα που θα εκτελεσθούν από το φορές που θα επιλεγεί για το 2004. Λίγες μέρες αργότερα ανακοινώθηκε ότι θεσμοθετείται και για τους δημοσίους υπαλλήλους που ασχολούνται με έργα και προμήθειες, η υποχρέωση υποβολής πόθεν έσχες. Ηδη στο άρθ. 3 του ν. 2576/98 «Βελτίωση διαδικασιών για την ανάθεση της κατασκευής των δημοσίων έργων και άλλες διατάξεις» προβλέφθηκε η δήλωση περιουσιακής κατάστασης στον Αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου για δημοσίους υπαλλήλους και άλλα πρόσωπα που συνδέονται με την ανάθεση δημοσίων έργων.[6] Τις τελευταίες μέρες το σχέδιο νόμου για την Ολυμπιάδα γέμισε τα σπίτια μας Αρχές και Ηθος… φυσικά και ερωτηματικά.
Ο λόγος περί διαφθοράς στην Ελλάδα ηχεί εντονότατα και μάλιστα σε περιόδους προγραμματικών συμφωνιών και αναθέσεων έργων με εξαιρετικές συνθήκες δημοπράτησης. Ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το φαινόμενο μετά από πολυετή παραμονή στην εξουσία του ίδιου κόμματος, χωρίς μάλιστα φανερή προοπτική να την εγκαταλείψει. Πρόκειται δηλαδή για θεσμοθέτηση του εξαγνισμού έναντι της ίδιας τάξης ανθρώπων, της ίδιας ομάδας εξουσίας, της ίδιας γενιάς που ονειρευόταν συλλογικά λίγα χρόνια πίσω.
Είναι χαρακτηριστικό ότι και στην Ελλάδα ο περί ηθικής/ ανηθικότητας λόγος άνθισε επί σοσιαλισμού. Σήμερα συζητώντας την αναθεώρηση του Συντάγματος από το ΠΑΣΟΚ μένει η γεύση ότι θα πρόκειται για μια επί το ηθικότερο αναθεώρηση. Η Νέα Δημοκρατία ως συντακτική εξουσία το 1975 έγραψε ένα Σύνταγμα όπου η ηθική δεν διατρέχει το κείμενο. Η Νέα Δημοκρατία το 1975 μπορούσε να εκφρασθεί με το λόγο της ισχυρής μεγαλοαστικής μεταπολεμικής νεοελληνικής τάξης. Μιας τάξης που το δίχως άλλο δεν μεριμνούσε το μάλλον για την ηθική και δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική διαφθορά. Σήμερα σε κάθε μας νόμο η ηθική πασπαλίζει την πραγματικότητα, είτε δημιουργώντας σώματα αδιαφθόρων, είτε τιμωρώντας τους ανήθικους κάθε είδους με πρόστιμα, φορολογία, και απαγορεύσεις.
Η χρησιμότητα της διαφθοράς για το νέο αιώνα
Η διαφθορά σε κάνει να ξεχνάς. Όπως κάθε τι που προκαλεί οδύνη και ντροπή, ο διεφθαρμένος άνθρωπος, ο διεφθαρμένος λόγος, η διεφθαρμένη σκέψη λησμονιέται και καταχωνιάζεται ξεδιάντροπα στη συλλογική ντροπή. Οι λαοί των δυτικών δημοκρατιών περνούν στον 21ο αιώνα με το νέο προπατορικό αμάρτημα να τους βαρύνει. Τη διαφθορά της δημοκρατίας και των εκφραστών της. Τη διαφθορά των μεταπολεμικών ιδεωδών και των σοσιαλιστικών ιδεών. Τα διαμάντια του Μποκάσα θα βαραίνουν τους δυτικούς αστούς περισσότερο από την επαναστατική καρμανιόλα. Η αδιάφθορη Διεθνής Τράπεζα θα ορίσει τους κανόνες της ηθικής του μέλλοντος. Μαζί και τους κανόνες της λησμονιάς.
Η ενωμένη Γερμανία θα λησμονήσει το χιτλερικό της πατέρα και θα επιτρέψει στα τέκνα της να αποενοχοποιηθούν. Το σοβιετικό καθεστώς μεταλλάχθηκε με τόση ευκολία που οι ήρωες της εφηβείας μας στέκουν απορημένοι. Ο πλέον αιματοβαμμένος αιώνας της ιστορίας πρέπει κάπως να βρει διεξόδους. Σε άλλες εποχές αρκούσε η επονομασία σε Μεγάλο για να καταστήσει έναν ηγεμόνα ιστορικά ανεπίληπτο. Σήμερα η ισχύς των μέσων δεν διευκολύνει την κατασκευή Μεγάλων. Επιτρέπει όμως, και μάλιστα επιζητά, το σκάνδαλο και την καταδίκη του. Για τον ίδιο περίπου σκοπό.
Τούτο όμως που διαλανθάνει του περί διαφθοράς λόγου, είναι ο εθισμός. Οι κραυγές δεν είναι πλέον αποτελεσματικές. Οι καταγγελίες δεν ακούγονται ως εύλογες. Ο λόγος περί διαφθοράς μπορεί να την πατήσει σαν το παραμύθι με τον Ψευτοβοσκό. Την ΔΤ κανείς δεν θα την ακούσει με προσοχή διότι όλοι γνωρίζουν ότι μετέρχεται των ιδίων μέσων και ότι πάντως ότι κανείς δεν την έχρησε ταγό ηθικής. Χρήμα της έδωσε να διαχειρίζεται. Ανάλογα και με το σύγχρονο σοσιαλισμό του ΠΑΣΟΚ, το οποίο πατροκτόνα ηθικοποιείται, αφού όμως επέτυχε να καταστήσει αδιάφορους τους έλληνες πολίτες στα πλέον σκανδαλώδη γυμνά θεάματα, και αφού το όνομα Κοσκωτάς δημιουργεί πλέον περισσότερη συμπάθεια παρά αγανάκτηση.
….και τούτα ενώ ιδρύεται ο γνησιότερος μοραλισμός της ιστορίας…..
«Η ελευθερία είναι ρήξη» αναφέρει ένας από τους περισσότερο υμνηθέντες διεφθαρμένους της Ευρώπης[7]. Τη ρήξη με το παρελθόν που δεν πρόκαμε να παλαιώσει επιχειρεί ο λόγος περί διαφθοράς ώστε να επιταχύνει τη νέα τάξη πραγμάτων.
Οσα θα κατάφερνε κάποτε μια επανάσταση ή μια βαθιά κοινωνική αλλαγή, όσα θα σάρωνε ένας πόλεμος, καλείται να ρυθμίσει ο θεσμικός λόγος περί της διαφθοράς. Της διαφθοράς των άλλων. Η στάση αυτή δεν είναι πρωτόγνωρη. Συναντάται και επαναλαμβάνεται.
Τούτο ενώ η ηθική (η άλλη ηθική των ιδιωτών, των προσώπων) αποτελεί αντικείμενο σκέψης και έμπνευσης για μια συνεχώς διευρυνόμενη ομάδα πληθυσμού, η οποία έχει χαρακτηριστικό να προέρχεται από τάξεις εξουσίας, αν και βέβαια δεν εκφράζει την μικροαστική αντίληψη περί ηθικής. Η αριστοκρατία που επιβλήθηκε από τη συγκυρία και η οποία εκφράζει την προοδευτικότητα στις μέρες μας, έχει χαρακτήρα διεθνή και δεν ψιθυρίζει πλέον. Ο νεομοραλισμός της ανατροπής βρήκε πλειάδα αμοράλ αριστοκρατών να προσεγγίσουν τρυφερά τη ρήξη της ελευθερίας.
Από το Γούντι Αλλεν, στον Κισλόφσκυ, ή τον Πολ Οστερ, το σινεμά ηγείται και οι σύγχρονοι θεωρητικοί αναλύουν τη «διαφορετικότητα», την ανοχή και την επιείκεια, ως πολιτικές αρετές.
Η πιο πάνω τάση όμως δεν θίγει κατά το ελάχιστο την χρησιμότητα του λόγου περί διαφθοράς και τις ηθικές κραυγές των διακεκηρυγμένων φορέων της σύγχρονης ηθικής τάξης : το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Παγκόσμια Τράπεζα, την Bundensbank. Η αλλαγή του αιώνα θα πρέπει να εξωθήσει στη λησμονιά το παρελθόν, να ζυγιάσει την εξουσία και να επιδιώξει όσο το αντέχει να τη διατηρήσει ακέραιη, δια μέσου συμβολικών εξοστρακισμών. Είναι τάχα τυχαίο που η μεγάλες πρόσφατες βουτιές του χρηματιστηρίου ξεκινούν από τις χώρες εκείνες που το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο καταγγέλλει ως διεφθαρμένες …
Η ηθική του 21ου αιώνα είναι υπόθεση της εξουσίας. Είτε πρόκειται για την πολιτική ηθική τάξη που εξωθεί στην ανατροπή την καθεστηκυία τάξη, είτε για την ιδιωτική ηθική που δημιουργεί τη νέα κάστα διανοούμενης αριστοκρατίας η ηθική συνδέεται άμεση με την άσκηση της εξουσίας και την χαρακτηρίζει. Είδαμε τον πρώτο Πρόεδρο της Δημοκρατίας να εκλέγεται επειδή ήταν έντιμος και να επαινείται επειδή ασκεί ευπρεπώς τα καθήκοντά του, είδαμε και τον Τύπο να αναζητά απεγνωσμένα ηθική σε πρόσωπα και θεσμούς. Η ηθικοποίηση των προμηθειών και της Ολυμπιάδας, αναντίρρητα θα οδηγήσει σε αναθέσεις σε νέες εταιρίες, ηθικότερες ίσως από τις προηγούμενες. Θα αναθέσει σε άλλα… ηθικότερα Υπουργεία να διεξάγουν τους αδιάφθορους διαγωνισμούς ή τις αναθέσεις κατά παρέκκλιση. Ο Πρωθυπουργός πίνει φυσική πορτοκαλάδα και όταν καπνίσει… αποτελεί είδηση.
Αλλάζει ο κόσμος. Καιρός για τσιγάρο.

[1] . βλ. και το Βήμα 18/1/1998, Φάκελος σ. Α36 και Α 37
[2] . ενόψει επικείμενης αναθεώρησης εδώ και … λίγα χρόνια, η ηθική παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα αιτήματα των κομμάτων.
[3] . Αναφέρεται σχετικά στην International Herald Tribune, άρθρο της οποίας αναδημοσιεύει η Ημερησία της 29/9/1997 σ. 16
[4] . Σχετικά βλ. Ν. Νικολάου Παγκόσμια διαφθορά Το Βήμα 28/9/97
[5] . Το Βήμα Ανάπτυξη 28/9/97 σ. 1-3
[6] . Ας μην ξεχνάμε και την πρόσφατη επιχείρηση της ονομαστικοποίησης των μετοχών των τεχνικών εταιριών για την απαλοιφή των «διαπλεκομένων»…..
[7] .Πρόκειται φυσικά για τον Φ. Μιττεράν, που τιμήθηκε ως σοσιαλιστής ηγέτης και καταγγέλθηκε στη ζωή και μετά το θάνατό του ως ιδιαίτερα διεφθαρμένο πρόσωπο. Η επικαιρότητα βοήθησε ώστε μέχρι σήμερα να εξαίρεται το στοιχείο της διαφθοράς πολύ περισσότερο από τη μνήμη του ηγέτη. Παραμένει ακόμη αμφίβολο πώς θα καταγράψει η ιστορία το συγκεκριμένο πρόσωπο. Η διατύπωση στο Ενθυμήσεις για δύο φωνές….Πέμπτη, 22 Ιανουαρίου 1998