του Ιωάννη Πούλιου - 26/4/2013 ΑΠΟ ΤΑ ΝΟΜΙΚΑ ΝΕΑΣτο σημερινό αβέβαιο οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον της Ελλάδας, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας προβάλλονται ως μια πολλά υποσχόμενη και ραγδαία αναπτυσσόμενη αγορά. Δεδομένου, μάλιστα, ότι τα καύσιμα υλικά γίνονται ολοένα και ακριβότερα – χωρίς να υπολογίζονται οι αποδεδειγμένες πια καταστρεπτικές επιπτώσεις τους στο φυσικό περιβάλλον –, η ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας έχει αναχθεί σε ύψιστη προτεραιότητα για τις ελληνικές κυβερνήσεις – και οι επενδυτές προστρέχουν να επωφεληθούν από τη συγκυρία-εξέλιξη αυτή.
Σοβαρό ηθικό δίλημμα προκύπτει, ωστόσο, όταν οι επενδύσεις Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας έρχονται σε σύγκρουση με τη διατήρηση των ιστορικών χώρων. Η Ελλάδα είναι πλούσια σε ήλιο, άνεμο και νερό, αλλά και εξίσου πλούσια σε ιστορία, πολιτισμό και μνήμες.
Προβάλλεται, επομένως, το εξής δίλημμα: Βιώσιμοι Ενεργειακοί Χώροι ή Βιώσιμοι Ιστορικοί Χώροι;
Δύο πρόσφατα παραδείγματα αναδεικνύουν την προβληματική αυτή σχέση.
Παράδειγμα 1: Υδροηλεκτρικό έργο στον ποταμό Αχελώο (κεντρική Ελλάδα)
Η Μονή Αγίου Γεωργίου στον οικισμό Μυρόφυλλο του Νομού Τρικάλων, χτισμένη το δέκατο έβδομο αιώνα, είναι σήμερα μια ανενεργός μονή (δε φιλοξενεί κάποια μοναστική κοινότητα) η οποία λειτουργείται από τους κατοίκους των γειτονικών οικισμών σε συγκεκριμένες περιστάσεις κατά τη διάρκεια του έτους. Η μονή έχει συμβολική αξία για τους κάτοικους των γειτονικών οικισμών λόγω του ρόλου τον οποίο έπαιξε κατά την Ελληνική Επανάσταση (1821-1832).
Μονή Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο
Το σχέδιο (τηςΔημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού / ΔΕΗ) για την εκτροπή του ποταμού Αχελώου περιελάμβανε την κατασκευή ενός σταθμού παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας και μιας σειράς φραγμάτων.
Για την υλοποίηση του έργου προτάθηκε – από τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων – ως αναπόφευκτη η κατάκλυση της Μονής. Το Υπουργείο Πολιτισμού και οι λοιποί εμπλεκόμενοι κρατικοί φορείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους, καθώς το έργο θεωρούνταν την περίοδο εκείνη ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της περιοχής της Θεσσαλίας. Ωστόσο, περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι κάτοικοι των γειτονικών οικισμών προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο εξέδωσε την απόφαση ότι εναλλακτικές επιλογές έπρεπε να εξεταστούν προκειμένου να σωθεί η Μονή. Αποφασίστηκε η κατασκευή προστατευτικού τείχου γύρω από τη Μονή, οδηγώντας σε μεγάλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση του έργου.
Παράδειγμα 2: Σχέδια για δημιουργία αιολικών πάρκων στη Γυάρο (Αιγαίο Πέλαγος)
Η Γυάρος είναι ένα μικρό, άγονο και ακατοίκητο νησί του Αιγαίου. Χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας και βασανιστηρίων για πολιτικούς αντιφρονούντες κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και της δικτατορίας (μεταξύ 1948 και 1974). Τα ερείπια του κεντρικού κτιρίου των φυλακών και των στρατοπέδων είναι ορατά ακόμα και σήμερα. Το νησί, στο σύνολό του, έχει αναγνωριστεί ως τόπος ιστορικής μνήμης συνδεόμενος με τους αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία
Φυλακές στη Γυάρο
Η συμβολική αξία του νησιού παραμένει ζωντανή και ισχυρή, ιδιαίτερα για τους πρώην κρατουμένους, οι οποίοι έχουν ιδρύσει το Σύλλογο «Γυάρος – Ιστορική Μνήμη» με σκοπό να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη του τόπου. Μία φορά το χρόνο, μάλιστα, σε ειδική τελετή στο νησί αποτίουν φόρο τιμής στους εκλιπόντες συναδέλφους τους.
Για την εκμετάλλευση του πλούσιου αιολικού δυναμικού του νησιού, υποβλήθηκαν (από ιδιώτες) προτάσεις για την κατασκευή αιολικών πάρκων σε τμήμα του νησιού που δε διασώζει κάποια υλική ιστορική μαρτυρία. Οι προτάσεις φαίνεται ότι κέρδισαν τη σιωπηλή συγκατάθεση του Δήμου. Σθεναρή αντίδραση, όμως, προήλθε από το Σύλλογο «Γυάρος – Ιστορική Μνήμη» λόγω των επικείμενων σοβαρών επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στην ιστορική μνήμη του νησιού. Το θέμα παραμένει ανοικτό.
Ποιο είναι το βασικό πρόβλημα;
Τα παραδείγματα αυτά αποδεικνύουν ότι η πολιτιστική και κοινωνική σημασία του ιστορικού περιβάλλοντος δεν ελήφθησαν πλήρως υπόψη κατά τη διαδικασία σχεδιασμού των έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Αυτό εκ των υστέρων προκάλεσε σημαντικές καθυστερήσεις σε αναπτυξιακά έργα τα οποία θα μπορούσαν να είχαν ωφελήσει τις εν λόγω περιοχές και τις τοπικές κοινωνίες.
Προς μια νέα προσέγγιση
Η ανάπτυξη έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας θα πρέπει να συνδέεται με την προστασία του ιστορικού περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας.
Κάθε επενδυτής που δραστηριοποιείται στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας θα πρέπει να ακολουθήσει τις εξής βασικές αρχές, όταν η περιοχή επενδυτικού ενδιαφέροντος βρίσκεται κοντά ή και μέσα σε ιστορικό χώρο.
1. Προσδιορισμός και μελέτη του ιστορικού περιβάλλοντος καθώς και της σημασίας του περιβάλλοντος αυτού για την τοπική κοινωνία. Ο επενδυτής θα πρέπει να διερωτηθεί «Είναι το συγκεκριμένο έργο Ανανεώσιμών Πηγών Ενέργειας συμβατό με το ιστορικό περιβάλλον»; Εάν ναι, θα πρέπει να καθορίσει επακριβώς το γιατί και το πώς.
2. Συνεργασία με την τοπική κοινωνία. Ο επενδυτής δε θα πρέπει να αγνοήσει την τοπική κοινωνία ούτε να προσπαθήσει να την δωροδοκήσει. Θα πρέπει να την εντάξει, και μάλιστα από την αρχή, στη διαδικασία σχεδιασμού του έργου, να ακούσει και να λάβει υπόψη του τις ανάγκες και τους προβληματισμούς της. Ένας σύμβουλος διαχείρισης πολιτισμικής κληρονομιάς είναι απαραίτητος στη διαδικασία σχεδιασμού του έργου, γιατί είναι σε θέση να καταγράψει και να ανταποκριθεί με τρόπο αποτελεσματικό στις ανάγκες και τους προβληματισμούς της τοπικής κοινωνίας. Απαραίτητος στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων είναι και ένας μεσολαβητής ο οποίος να είναι αντικειμενικός, αλλά συγχρόνως και αποδεκτός από την τοπική κοινωνία.
3. Αξιολόγηση – σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα – του ιστορικού περιβάλλοντος και ενσωμάτωσή του στο σχέδιο ανάπτυξης του έργου. Στόχος είναι να συνδεθεί η ανάπτυξη με την προστασία.
4. Διεξαγωγή περιοδικών αξιολογήσεων και επαναξιολογήσεων της διαδικασίας ανάπτυξης του έργου. Μέσω του μεσολαβητή να ενημερώνεται διαρκώς η τοπική κοινωνία για κάθε στάδιο της διαδικασίας.
Ένα τελευταίο σχόλιο
Τι είναι ιστορία αν όχι η εξέλιξη του χρόνου;
Εκατό χρόνια πριν ήταν ένα μνημείο, σήμερα είναι και αιολικό πάρκο, τον επόμενο αιώνα θα είναι και κάτι άλλο.
«Ένα έργο Ανανεώσιμης Πηγής Ενέργειας μπορεί να θεωρηθεί μέρος του ιστορικού περιβάλλοντος…, ένα ακόμη στάδιο – αλλά όχι το τελικό – στην εξέλιξη του ιστορικού περιβάλλοντος στην πορεία του χρόνου και προς το μέλλον.
Επομένως, η προσοχή μας θα πρέπει να είναι στο πώς να διαχειριστούμε, να υποστηρίξουμε και να καθοδηγήσουμε την εξέλιξη αυτή».
——————————————————————————————————————————————————————————
(I Poulios, Renewable Energy Plants Development, Historic Environments and Local Communities: Lessons from the Greek Experience, The Historic Environment: Policy and Practice, Vol. 3, No 2, October 2012, pp. 127-142)
Ο Ιωάννης Πούλιος είναι σύμβουλος διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς και βιώσιμης ανάπτυξης. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στον τομέα της διαχείρισης πολιτισμικής κληρονομιάς στο University College London και παρακολούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα επιχειρηματικής στρατηγικής και διοίκησης στο London Business School. Έχει συνεργαστεί με τους διεθνείς οργανισμούς UNESCO και ICCROM και είναι λέκτορας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Επικοινωνία: jannispoulios [at] hotmail.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου